ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΥΘΡΑΙΑ (1905-1955) 

                                                                                                    Η ΕΡΥΘΡΑΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες ήρθαν στην Ερυθραία. Η Ερυθραία είναι μια χώρα της βορειοανατολικής Αφρικής, έχει έκταση 121.320 τετρ.χλμ, βρίσκεται ανάμεσα στο Σουδάν, την Αιθιοπία και το Τζιμπουτί, ενώ βρέχεται από την Ερυθρά θάλασσα. Ο πληθυσμός της, το 2022 ήταν 3.684.000 άτομα, έχει μέσο προσδόκιμο χρόνο ζωής τα 61 έτη, για τους άνδρες και τα 67 έτη, για τις γυναίκες, ενώ ο αναλφαβητισμός φτάνει το 47,6% για τις γυναίκες. Οι επίσημες γλώσσες, είναι τα Τιγκρινία (ομιλούνται από 80% του πληθυσμού) και η Αραβική. Κυρίαρχες θρησκείες είναι ο Χριστιανισμός και ο Μουσουλμανισμός.

Είναι χώρα γεωργική, με κατά κεφαλήν εισόδημα τα 1.093 δολλάρια/ετος. Τα κυριότερα προϊόντα της είναι το μπαμπάκι, το ζαχαροκάλαμο και οι μπανάνες. Το υπέδαφος της Ερυθραίας φαίνεται ότι είναι αρκετά πλούσιο σε ορυκτά. Σήμερα εξάγονται άλατα καλίου, χρυσάφι, καί χαλαζίας, ενώ έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη πετρελαίου, λιγνιτών καισιδηρούχων ορυκτών. Πρόσφατα βρέθηκε μετάλλευμα χρυσού και σύμφωνα με ανακοίνωση της Καναδικής εταιρίας Nevsun Resources Ltd, που έχει αναλάβει τις έρευνες, έγινε εξόρυξη χρυσού στα ορυχεία του Bisha.

Ήταν Ιταλική αποικία από το 1890 μέχρι το 1941, οπότε τέθηκε κάτω από αγγλική διοίκηση, για ν'αποτελέσει το 1952, με την έγκριση του Ο.Η.Ε. ομοσπονδία με την Αιθιοπία, ενώι το 1962 προσαρτήθηκε απο  την  Αιθιοπία. Από 1993 είναι ανεξάρτητο κράτος, μετά από δημοψήφισμα υπό την εποπτεία του ΟΗΕ.

Πρωτεύουσα της χώρας είναι η Ασμάρα που προήλθε από την ένωση τεσσάρων χωριών, τα οποία ιδρύθηκαν γύρω στον 12ο αιώνα και ήταν εμπορικοί σταθμοί. Στα τέλη του 1930 οι Ιταλοί άλλαξαν το πρόσωπο της πόλης χτίζοντας νέα και μοντέρνα κτίρια, γι' αυτό τον λόγο η Ασμάρα συχνά αναφερόταν καί σαν Piccola Roma.

Το Κέρεν είναι δεύτερη μεγαλύτερη πόλη Ερυθραίας της, με πληθυσμό 86.483 άτομα, η οποία αναπτύχθηκε γύρω από τον σιδηροδρομικό σταθμό. Το κυριότερο λιμάνι της χώρας είναι η Μασάουα, είναι κτισμένη πάνω σε δυο μικρά νησιά στα παράλια της Ερυθράς θάλασσας, έχει τυπικά στοιχεία της ισλαμικής αρχιτεκτονικής (το 1557 κατακτήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Θεωρείται το σπουδαιότερο κέντρο εμπορίου μαργαριταριών της περιοχής. Στο κόλπο του Ασαμπ υπάρχουν 30 νησιά και το λιμάνι του Ασαμπ κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα ήταν το επίνειο της Αντίς Αμπέμπα.

Στα παράλια της Ερυθράς θάλασσας υπήρχαν αρχαίες ελληνικές πόλεις. Σε μικρή απόσταση από το λιμάνι του Ασαμπ, βρισκόταν η αρχαία πόλη της Αρσινόης. Η αρχαία πόλη των απελευθερωμένων δούλων της Αιγύπτου, Άδουλη, βρισκόταν στην σημερινή θέση της πόλης Ζούλα, ενώ στην σημερινή θέση της Μασάουα, υπήρχε το λιμάνι της Πτολεμαϊδος Επιθήρας. Από εκεί άρχιζε το κυνήγι του ελέφαντα.

Η Ερυθραία Σήμερα:

- Στην Ασμάρα των 500.000 κατοίκων, κυκλοφορούν ελάχιστα οχήματα. Οι δρόμοι είναι άδειοι από αυτοκίνητα, θυμίζει μια άλλη εποχή και προσφέρει ένα διαφορετικό τοπίο, σε σύγκριση με πολλές αφρικανικές πόλεις, οι οποίες έχουν έντονο πρόβλημα με την κυκλοφορία. Στη χώρα κυκλοφορούν μόνο ποδήλατα. Νέοι και ηλικιωμένοι, γυναίκες και άντρες, αθλητές και νοικοκυρές, χρησιμοποιούν το «bicicletta», έτσι λέγεται το ποδήλατο στα Tigrinia, λέξη την οποία δανείσθηκε από την ιταλική γλώσσα.

- Το 2017, η UNESCO περιέλαβε την Ασμάρα στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, λόγω της σύγχρονης αρχιτεκτονικής της πρωτεύουσας της Ερυθραίας. Η Ασμάρα είναι, πλέον, προστατευόμενη περιοχή. Στα τέλη του 1930, οι Ιταλοί άλλαξαν το πρόσωπο της πόλης, χτίζοντας νέα και μοντέρνα κτίρια για την εποχή. Σήμερα σώζονται 400 κτίρια από αυτά.

- Στην Ερυθραία δεν θα δεις νέους να κρατούν ένα κινητό τηλέφωνο στο χέρι και να κοιτούν μόνιμα την οθόνη του, γιατί οι κάρτες των κινητών τηλεφώνων (sim), ισοδυναμούν με σκόνη χρυσού. Για να αποκτήσουν μία κάρτα πρέπει να κάνουν αίτηση στον αρμόδιο κρατικό φορέα της περιοχής και την παίρνουν μετά από εξονυχιστικό έλεγχο. Το κινητό τηλέφωνο το χρησιμοποιούν σε συγκεκριμένες ώρες την ημέρα, αλλά όχι για το Ίντερνετ, καθώς δεν υπάρχουν υπηρεσίες δεδομένων. Η μοναδική εταιρεία τηλεπικοινωνιών της χώρας, η EriTel, παρέχει κακής ποιότητας υπηρεσίες και αυτές υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Οι πολίτες χρησιμοποιήσουν το Ίντερνετ, μόνο μέσω ασύρματων δικτύων, τα οποία είναι πολύ αργά. Για να συνδεθούν με τα κοινωνικά δίκτυα (social media) χρησιμοποιούν ιδιωτικά δίκτυα (vpn), τα οποία τους δίνουν τη δυνατότητα να παρακάμψουν την λογοκρισία. Στην Ερυθραία μόλις το 0,8% του πληθυσμού έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και το 7% έχει σύνδεση κινητού τηλεφώνου.

                                                                                                                                                                                                      Σταύρος Ε. Βινιεράτος

                                                         ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΡΥΘΡΑΙΑ

Οι πρώτοι Έλληνες έφτασαν στην Ερυθραία το 1875. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν νησιώτες, ενώ υπήρχαν και ορισμένοι που προέρχονταν από την ηπειρωτική Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και το Σουδάν. Τα αρχικά σημεία εγκατάστασης των Ελλήνων ήταν οι πόλεις Keren και Masawa. Το 1887 καταγράφηκαν 100 περίπου πάροικοι οι οποίοι ασχολούνταν με το εμπόριο. Ορισμένοι απασχολήθηκαν ως εργάτες στην κατασκευή δρόμων και κτιρίων, ενώ κάποιοι εργάστηκαν ως αλιείς. Έμαθαν σύντομα την τοπική γλώσσα και βασιζόμενοι στις αρχές της κοινωνικής οργάνωσης στη βάση των συγγενικών δικτύων εργάστηκαν σκληρά. Την εποχή εκείνη οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες στην Ερυθραία. Οι Έλληνες ζούσαν σε καλύβες φτιαγμένες από λάσπη, ενώ η ζέστη και οι ασθένειες αποτελούσαν προβλήματα που ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστούν.

Ο ερχομός των Ιταλών και η πολιτική που υιοθέτησαν, επηρέασαν τη δραστηριότητα των Ελλήνων. Κατά την ιταλική απογραφή του 1894, στην Ερυθραία κατοικούσαν 178 Έλληνες. Την εποχή εκείνη, οι πάροικοι ίδρυσαν την πρώτη κοινότητα στο Keren. Καθώς όλο και περισσότεροι Έλληνες άρχισαν να συγκεντρώνονται στην πόλη, αποφασίστηκε η ανέγερση ιερού ναού στο όνομα του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου.

Λίγα χρόνια αργότερα, οι Έλληνες μετακινήθηκαν νοτιότερα, προς την επαρχία της Hamasien και συγκεκριμένα στην κωμόπολη Asmara, η οποία προοριζόταν για διοικητικό και πολιτικό κέντρο. Η εσωτερική αυτή μετανάστευση συμπαρέσυρε και το ελληνικό στοιχείο το οποίο εγκαταστάθηκε στην πόλη, γεγονός που αποδυνάμωσε την κοινότητα της Masawa και οδήγησε στην ουσιαστική φυγή των Ελλήνων από το Keren. Λόγω της παρουσίας μεγάλου αριθμού παροίκων στην Asmara, το 1900 ιδρύθηκε η «Ελληνική Κοινότητα της Asmara». Στις προτεραιότητες της κοινότητας ήταν η κατασκευή ιερού ναού.

Ως εκ τούτου, το 1905, οι Έλληνες της Asmara προχώρησαν στη διενέργεια εράνου προκειμένου να προβούν στην ανέγερση ναού.

Πέρα από το εμπόριο, οι Έλληνες δημιούργησαν ασφαλιστικές εταιρίες, επιχειρήσεις τροφοδοσίας πλοίων, ξενοδοχεία και καταστήματα. Μετά το 1920, πέρα από το εμπόριο, τη διατήρηση εκτελωνιστικών γραφείων και καταστημάτων σίτισης, υπήρξαν και ορισμένοι που δραστηριοποιήθηκαν στον χώρο της βιομηχανίας. Στην Asmara δημιουργήθηκε μια μικρής κλίμακας βιομηχανία που αφορούσε κυρίως την εκμετάλλευση των ορυχείων χρυσού, την επεξεργασία του βαμβακιού αλλά και την εκμετάλλευση του αλατιού. Τη δεκαετία του 1930, η πλειοψηφία των Ελλήνων ασχολήθηκε με τον τομέα του λιανικού εμπορίου. Αργότερα, αρκετοί, εκμεταλλεύτηκαν την κίνηση του λιμανιού, ίδρυσαν εκτελωνιστικά γραφεία και ασχολήθηκαν με την τροφοδοσία των διερχομένων πλοίων. Άλλοι επένδυσαν χρήματα σε μεγαλύτερες εμπορικές επιχειρήσεις και ξεκίνησαν να εξάγουν τα τοπικά προϊόντα απευθείας στην Ευρώπη.

- Το 1911, ο δημοσιογράφος Σωκράτης Προκοπίου, επισκέφθηκε τη περιοχή και σε άρθρο του αναφέρει: «Τὸ νοερό δρομολόγιο ποὺ χαράξαμε γιὰ τὴν περιήγησή μας στὸ Β. Α. τέταρτο τῆς  ̓Αφρικής, μᾶς φέρνει ἀπὸ τὴν Σομαλία καὶ τὴν  ̓Αβησσυνία στο Σουδάν, ποὺ συνορεύει μὲ τὴν τελευταία ἀπὸ τὴν δυτικὴ πλευρά της. Ἡ Αβησσυνία ἔχει βέβαια γειτόνισσά της καὶ τὴν Ιταλική Ερυθραία ἀπὸ τὰ βορεινά της σύνορα, ἀλλ' ἡ ἀποικία αὐτὴ εἶναι κομμάτι καθαρῶς ̓Αβησσυνιακό, ποὺ τὸ πήρανε ἀπὸ τὴν  ̓Αβησσυνία οἱ Ἰταλοί ἂν καὶ νικημένοι στην *Αδονα το 1896, γιὰ νὰ δώσουν ζωὴ στὴ Μασσάβα, ποὺ τοὺς τὴν παράδωσε ἡ  ̓Αγγλία, τὸ 1885, ἀναγκασμέννὴ νὰ τραβήξη ἀπὸ ἐκεῖ τὰ Αἰγυπτιακὰ στρατεύματα ἐξ αἰτίας τῶν περισπασμών της μὲ τὸν Μάγδην στο Σουδάν.

Στὴν πρωτεύουσα, τὴν  ̓Ασμάρα, καὶ στὸ ἐπίνειόν της, τὴν Μασσάβα, οἱ Ἕλληνες ἦσαν σὲ ὅλους τοὺς καιροὺς πρὸ τῆς Ἰταλικῆς κατοχῆς οἱ μόνοι ἔμποροι καὶ οἱ μόνοι διάμεσοι τῆς χώρας μὲ τὸν ἔξω κόσμο. Οἱ προστατευτικοὶ δυστυχῶς νόμοι τῆς Ἰταλικῆς κατοχῆς, ποὺ θέτουν σε κατώτερη μοίρα τοὺς ξένους τοὺς «Stranieri» ἔκαμε ὥστε πολλοὶ Ἕλληνες νὰ μεταναστεύσουν στὸ ἐσωτερικὸ τῆς  ̓Αβησσυνίας ἢ στὸ Σουδάν.

Παρ' ὅλα αὐτὰ, ὅταν τὸν Μάρτη του 1911 προερχόμεννος ἀπὸ τὸ Πόρτ Σουδάν καὶ Σουακίμ περιηγήθηκα την Ερυθραία, βρῆκα στη Μασσάβα, ποὺ ἔχει τὸ πιὸ θερμὸ καὶ πιὸ ὑγρό κλίμα ἀπὸ ὅσα γνώρισα καὶ στὴν ὑψηλὴ καὶ δροσερή Ασμάρα, βρήκα Έλληνας, π. χ. τοὺς ἀδελφοὺς  ̓Αποστολίδη, τὸν Ἰωάννη Σουσαμιά, τον Χαραλαμπόπουλο, τὸν Παντόπουλο, τον Κορκόδειλο καὶ ἄλλους παληοὺς τῆς χώρας Ἕλληνας ἀποίκους, ποὺ κανεὶς Ἰταλὸς ἔμπορος δὲν εἶχε κατορθώση ἀκόμη νὰ τοὺς περάση στὸ εἰσαγωγικὸ καὶ ἐξαγωγικὸ ἐμπόριο και στις φιλικές τους σχέσεις μὲ τοὺς ἶθαγενεῖς. Στὴν ἐνδοχώρα οἱ Ἕλληνες ἦσαν τότε οἱ μόνοι εὐρωπαῖοι ἔμποροι οἱ καταγινόμενοι στὴν ἐξαγωγὴ ζώων, δερμάτων, ἐλεφαντοδόντων κλπ. καὶ στὴν εἰσαγωγὴ ὑφασμάτων καὶ βιομηχανικῶν εἰδῶν».

Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδότησε το πέρασμα σε μια άλλη εποχή, τόσο για την ιστορία της Ερυθραίας, όσο και για την παρουσία της ελληνικής παροικίας. Καταρχήν, όσοι Έλληνες προέρχονταν από τα Δωδεκάνησα και κατά συνέπεια ήταν Ιταλοί υπήκοοι κλήθηκαν στο στράτευμα. Είναι γεγονός πως καθ’ όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Έλληνες θεωρήθηκαν ως εχθροί από την ιταλική διοίκηση και συχνά υπήρχαν ενέργειες αντεκδίκησης.

Την άνοιξη του 1941, οι βρετανικές δυνάμεις επιτέθηκαν στην Ερυθραία και προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στη βιομηχανία της χώρας. Η παρουσία των Βρετανών ωφέλησε την ελληνική παρουσία ποικιλοτρόπως. Καταρχήν σταμάτησε τον προστατευτισμό που υπήρχε μέχρι τότε έναντι των ιταλικών επιχειρήσεων, γεγονός που επέτρεψε την άνθιση της ελληνικής επαγγελματικής δραστηριότητας. Οδήγησε στην αύξηση του αριθμού των παροίκων, καθώς μετά το 1942, έφτασαν στην Ερυθραία και ορισμένοι Κύπριοι, που τότε ήταν Βρετανοί υπήκοοι.

Το 1960, ο λαός της Ερυθραίας ξεκίνησε ένοπλο αγώνα ζητώντας την ανεξαρτησία της χώρας. Η  ένοπλη πάλη εντάθηκε μετά το 1970 και η κατάσταση για τους Έλληνες της Asmara γινόταν ολοένα και πιο δύσκολη. Οι εθνικοποιήσεις του 1974 και η απαγόρευση εξαγωγής συναλλάγματος αποτέλεσαν το πρώτο κτύπημα για τον ελληνισμό της χώρας. Την ίδια περίοδο, καθώς ο πόλεμος μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας μαινόταν, η κοινότητα της Asmara βρισκόταν σε ακόμη δυσχερέστερη θέση. Καθώς η πρωτεύουσα της Ερυθραίας έγινε θέατρο μαχών και βομβαρδιζόταν από τον αιθιοπικό στρατό, οι πάροικοι προσπαθούσαν να διαφύγουν με κάθε τρόπο. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη γειτονική Αιθιοπία, όπου είχαν εμπορικούς αλλά και συγγενικούς δεσμούς. Ελάχιστοι πήραν το δρόμο της επιστροφής στην Ελλάδα. Σήμερα, από την άλλοτε ακμαία κοινότητα, μόνο μερικά κτίρια έχουν μείνει να θυμίζουν το λαμπρό παρελθόν.

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: H Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στο Κέρεν της Ερυθραίας.

                                                                                                                                                                                              Αντώνης Χαλδαίος

                                                             Η ΕΡΥΘΡΑΙΑ ΤΟ 1930

 Ο περιηγητής Αχιλλέας Παχτικός, επισκέφθηκε την Ερυθραία το 1930 και με ένα χαρακτηριστικό τρόπο περιγραφεί το ταξίδι του στη χώρα που περιβρέχεται από την Ερυθρά θάλασσα:

Στο Πόρτ Σουδάν ἐπιβιβαζόμεθα τοῦ μικροῦ ἐπιβατικού «Massaua», κατευθυνόμενοι εἰς τὴν Ιταλικὴν Ἐρυθραίαν, μὲ τὴν ἐνδόμυχον χαρὰν ὅτι θὰ μᾶς ἐδίδετο τέλος ἢ εὐκαιρία νὰ ἀναπνεύσωμεν τὸν δροσερὸν καὶ ζωογόνον ἀέρα τῆς θαλάσσης καὶ νὰ ἀφήσωμεν τὸ σῶμα μας νὰ αναλάβῃ ἀπὸ τὸ κουραστικὸν ταξείδι τοῦ Σουδάν, κατὰ τὸ ὁποῖον, ἐπὶ δύο μῆνας, ἐδοκιμάσαμεν ὅλα τὰ μέσα τῆς μεταφορᾶς ἀπὸ τῆς καμήλου μέχρι τοῦ αὐτοκινήτου, τὸ ὁποῖον, ὄχι σπανίως, ἠναγκαζόμεθα νὰ ρυμουλκῶμεν οἱ ίδιοι. Ωνειρευόμεθα δηλαδή ξάπλαν ἐπάνω εἰς ἀναπαυτικὴν πολυθρόναν καὶ μεθυστικά χάδια μελτεμίου. 

Δυστυχῶς τὸ ὄνειρόν μας αὐτό, τὸ ὁποῖον μᾶς ἐβαυκάλιζεν ἐπὶ τόσον καιρὸν, μετετράπη εἰς οἰκτρὰν ἀπαγοήτευσιν, εὐθὺς μόλις ὡς ἐκάμαμεν τὴν γνωριμίαν τῆς Ἐρυθράς Θαλάσσης. Ας μὴ νομίσῃ ὁ ἀναγνώστης ότι συνηντήσαμεν τρικυμίαν ἢ καὶ ἁπλῆν φουσκοθαλασσιάν. "Απεναντίας μάλιστα. Η θάλασσα αὐτή εἶναι τόσον ἤρεμη ὥστε ὁμοιάζει μὲ ἕνα ἀπέραντον καθρέπτην ἐπάνω εἰς τὸν ὁποῖον χαράσσονται εὐδιάκριτα καὶ μένουν ἐπὶ πολὺ οἱ κύκλοι τοὺς ὁποίους σχηματίζει η ἔλιξ τοῦ πλοίου μας.

Η άπνοια ἡ ὁποία ἐπικρατεῖ εἰς αὐτὴν εἶναι τόση ὥστε ὁ καπνός που ξεφεύγει ἀπὸ τὴν καπνοδόχον τῆς «Massaua» ἀντὶ νὰ σκορπίζεται, ἀφίνει πίσω μας μίαν εὐθεῖαν μαύρην λωρίδα, δεικνύουσαν, ἕως ἐκεῖ ὅπου φθάνει ἡ ὅρασις, τὸν δρόμον ἀπὸ τὸν oποῖον ἐπεράσαμεν. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον μᾶς κάμνει νὰ ὑποφέρωμεν ἀφάνταστον μαρτύριον εἶναι ἡ πνιγηρά ζέστη καὶ ἡ ὑπερβολική υγρασία. Ἡ ἀναπνοὴ καθίσταται βαρεῖα καὶ δύσκολος. Ο ήλιος πυρπολεῖ τὸν ὁρίζοντα, μᾶς εἶναι δὲ ἀδύνατον νὰ ἐκτεθῶμεν εἰς μέρος ἀκάλυπτον χωρὶς νὰ ἀνατιναχθῶμεν ἀπὸ τὸν χαρακτηριστικὸν ἐκεῖνον κνησμὸν ποῦ αἰσθανόμεθα ὅταν διὰ φακού σχηματίζομεν ἐστίαν ἀκτίνων εἰς γυμνὸν μέρος τοῦ σώματός μας. Κάποιος ναύτης ηθέλησε να περάσῃ ἀσκεπῆς ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος εἰς τὸ ἄλλο. Δὲν ἐπρόφθασεν ὅμως νὰ κάμῃ μερικά βήματα καὶ ἐσωριάσθη χάμω, κεραυνοβοληθεὶς ἀπὸ τὰς θανατηφόρους αὐτὰς ἀκτῖνας. Τέλος μετὰ ταξείδιον τριῶν ἡμερονυκτίων καὶ ἀφοῦ προσηγγίσαμεν εἰς τοὺς Λιμένας Χοδέϊδας, Τζέδδας και Μέκκας, φθάνομεν εἰς Μασσάβαν, μὲ τὸν ὅρκον νὰ ἀκούωμεν Ερυθρᾶν Θάλασσαν καὶ νὰ κάμνωμεν τὸν σταυρόν μας.

Τετράς καραμπινιέρων, ἐν ἐξαρτήσει ἐκστρατείας, ἐπιβιβάζεται τοῦ ἀτμοπλοίου καὶ μὲ ἕνα ἀποστάζον μέλι «scurate Signori» ἐξετάζει τὰ διαβατήριά μας. Φαίνεται ὅτι οἱ Ἰταλοὶ ἐδῶ κάμνουν διὰ τὴν ἀποβίβασιν ὅλας τὰς δυνατὰς δυσκολίας. Αἱ ἐρωτήσεις, ἄσκοποι κατά τὸ πλεῖστον καὶ ἀδιάκριτοι ἐνίοτε, διαδέχονται ἡ μία τὴν ἄλλην. Εὐτυχῶς ἡ ἐπέμβασις τοῦ φίλου κ. Γ. Πανά, μεγαλεμπόρου, ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν ἐγκατεστημένου εἰς Μασσάβαν, μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπὸ τὸ ἐρωτηματολήγιον αὐτό, τὸ ὁποῖον μᾶς ἐνθυμίζει τὰ παιδικά μας χρόνια, μὲ τὴν ἀνιαρὰν μέθοδον τοῦ Ὀλλενδόρφου, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐπροσπαθούσαμεν νὰ μάθωμεν τὰ Ἰταλικὰ δι ̓ ἐρωταποκρίσεων.

Ἡ Μασσάβα εἶναι ἀρχαῖον ἐμπορικὸν κέντρον, κτισθὲν ὑπὸ τῶν  ̓Αράβων, κατὰ πᾶσαν πιθανότητα τὸν 4ον αἰῶνα μ. Χρ. καὶ μετὰ τὴν παρακμὴν τῆς        ̓Αξουμικῆς πόλεως "Αδουλις''. Από φυσικῆς ἀπόψεως εἶναι, χωρὶς ἀμφιβολίαν, ὁ καλλίτερος λιμὴν τῆς Ερυθράς. Η Μασσάβα ἐγείρεται ἐπὶ μιᾶς τῶν κοραλλιογενῶν νήσων τοῦ Αρχικού Κόλπου, ἡ ὁποία συγκοινωνεί μετὰ τῆς μικράς νήσου Ταουλούτ, διὰ βραχίονος 400 περίπου μέτρων. Η τελευταία αὕτη συγκοινωνεί πάλιν μετὰ τῆς κυρίως ξηρᾶς δι ̓ ἄλλου βραχίνονος ἑνὸς μιλλίου. Τὰ σοβαρά λιμενικὰ ἔργα ἀφίνουν νὰ διαφαίνεται ὅλη ἡ προσπάθεια τῶν Ἰταλῶν νὰ καταστήσουν τὸν Λιμένα τῆς Μασσάβας σταθμὸν τῆς ναυτιλίας πρὸς τὸν Ινδικόν. 

Τα μόνα αξιοθέατα τῆς πόλεως εἶναι τὸ Διοικητήριον, ὡραῖον κτίριον 'Αραβικού ρυθμού, ένα ξενοδοχείον ἀρκετὰ καλόν, δύο έκκλησίαι τῶν καθολικῶν, ἕνα τέμενος καὶ ἕνας βουδδικός ναός.

Απὸ τοὺς Εὐρωπαίους ἀποίκους πλεονάζουν οι Ιταλοί, ὡς Κυβερνητικοί υπάλληλοι καὶ ἔμποροι. Τὸ ἐμπόριον ὅμως τῶν ἀποικιακῶν καὶ τῶν άλεύρων, εὑρίσκεται εἰς χεῖρας τῶν ὁμογενών μας, κ. κ. Γ. Πανά, Θ. Βερβενιώτη, Λέγκα, Θ. Μπαταλίδη, Ι. Προκοπίου, Εμμ. Ταμιολάκη, Ν. Χριστοφοράκη και         Φ. Παγώνη. Η καπνοβιομηχανία, ἀρκετὰ προηγμένη, εὑρίσκεται επίσης εἰς χεῖρας τῶν ὁμογενών κ. κ. Ορ. Στυλιανίδη, Αναγνωσταρά και Σίας.

Το κλίμα τῆς Μασσάβας εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ θερμόττέρα του κόσμου. Καθ' ὅλον τὸ καλοκαίρι τὸ θερμόμετρον κυμαίνεται μεταξύ 40' και 47' ὑπὸ σκιάν. "Αδύνατὸν νὰ κοιμηθῇ κανείς μέσα εἰς κλειστὸν χῶρον. Τα κρεββάτια του ξενοδοχείου μεταφέρονται τὴν νύκτα εἰς τὴν ταράτσαν, ἡ ὁποία ἔτσι ὁμοιάζει καταπληκτικὰ μὲ αἴθουσαν νοσοκομείου.

Όλη η σχετικώς καλὴ ἐντύπωσις τὴν ὁποίαν αποκομίζει ο επισκεπτόμενος τὴν Εὐρωπαϊκὴν συνοικίων μετατρέπεται εἰς πραγματικὴν αηδίαν μόλις εἰσέλθει εἰς τὸν Ιθαγενή συνοικισμόν. Δεν βλέπει κανεὶς εἰμὴ χώρο χόρτινα χαμηλά καλύβια, τὰ ὁποῖα χρησιμεύουν συγχρόνως ὡς οἴκημα και μάνδρα. Πολλά ἀπὸ τὰ καλύβια αυτά χάνονται πίσω ἀπὸ τὸν ὄγκον τῶν σκουπιδιῶν ἀπὸ τὰ οποῖα διαχύνεται, βοηθούσης καὶ τῆς ὑπερβολικής ζέστης, λεπτότατον άρωμα.

Οι αυτόχθονες γνωστοί ὑπὸ τὸ γενικόν όνομα Σομαλί, διαιρούνται εἰς δύο κυρίως φυλάς, τοὺς Μπάρια καὶ Κουμάνα, μωαμεθανούς τοὺς πρώτους, εἰδωλολάτρας τοὺς δευτέρους. Εκ τῆς διασταυρώσεως τῶν φυλών του των μετ' Αραβικών, Αβησσυνιακῶν καὶ διαφόρων Νειλονεγροτικών στοιχείων  προἦλθον αἱ λοιπαὶ φυλαὶ τῆς Ερυθραίας. Ὁμιλῶσι διαφόρους διαλέκτους, προελθούσας ἐκ τῆς Χαμιτικής, κοινή όμως γλώσσα αὐτῶν είναι η "Αραβική.

Οι Σομαλί είναι μάλλον λιγνοί, χρώματος κλίνοντος πρὸς τὸ μαῦρον. Είναι δολιχοκέφαλοι, τὰ δὲ χείλη καὶ ἡ ρὶς αὐτῶν εἶναι λεπτά. Έχουσι κόμην αὐλὴν και βραχείαν. Εντύπωσιν κάμνουν τὰ ἄκρα των, υπερομέτρως ἐπιμήκη. Όσον αφορά τὰς γυναῖκας, αυταί εἶναι πρότυπα οικοκυρών ! Ολόκληρον την ἡμέραν καταγίνονται εἰς τὸ νὰ πλέκουν τὰ μαλλιά των εἰς λεπτὰς λεπτές πλεξίδας, χρησιμοποιούσαι προς το τη λιπαρών ουσίαν, το άρωμα τῆς ὁποίας προκαλεί ναυτίαν. Δεν είμεθα βέβαιοι ἂν τὸ καλλυντικόν τοῦτο εἶναι τονωτικών διὰ τὰ μαλλιά, ἀφοῦ οἱ πλεξίδες οὐδέποτε υπερβαίνουν τὴν σπιθαμήν, πάντως ὅμως δὲν θα είναι άσχετον μὲ τὸ πλῆθος καὶ το μέγεθος των ψειρών, οι επείσει εὑρίσκουν εἰς τὸ σῶμα τοῦ Σομαλὶ τὸ πλέον φιλόξενον μέρος.

Παρ' αὐτοῖς τὴν ἀρχὴν ἀντιπροσωπεύει τὸ συμβούλιον τῶν γερόντων Μοχάρεβ, αἱ ἀποφάσεις του οποίου είναι σεβαστοί. Το συμβούλιον αυτό έχει ισχύ νόμοθετικὴν καὶ δικαστικήν. Γραπτὸς νόμος δὲν ὑπάρχει, αλλ' ἔθιμα καὶ προηγούμενα. Οι Σομαλί είναι αρκετά έξυπνοι, παμπόνης ἀλλ ̓ οκνηροί εἰς ὑπέρτατον βαθμόν. Εργάζονται όσον χρειάζεται διὰ νὰ οικονομήσουν τα αναγκαία. Η κυβέρνητική προσπάθεια, όπως τοὺς κινήσῃ εἰς φιλεργίαν ατονή προ ενός χαρακτήρος διαμορφωθέντος εν της περιβάλλοντος ευνοούντας τὴν οκνηρίαν. 

Μετά τετραήμερον διαμονὴν ἐν Μασσάβα, ἀπο χαιρετούμεν τοὺς καλούς μας φίλους, κατευθυνόμενοι εἰς Ασμάραν, τὴν πρωτεύουσαν τῆς Ερυθραίας. Η μεταξύ των δύο πόλεων απόστασης είναι μόλις 120 χιλιόμ. Κατά τα πρώτα 60 χιλιόμετρα ο σιδηρόδρομος περνά μέσα από μίαν χώραν αμμώδη καὶ ἐντελώς γυμνήν. Από του θόλου όμως 80 χιλιομ. καὶ ἐκεῖθεν ἀναρριχάται, μέσω 21 σηράγγων, εἰς υψηλά όρη, κατάφυτα και γεμάτα από πιθήκους, οἱ ὁποῖοι εξοικειωθέντες πλέον μὲ τὸν κρότον τῆς ἀτμομηχανής στέκονται εἰς κωμικωτάτας στάσεις και περιεργάζονται τοὺς ἐπιβάτας. Ὅσον καὶ προχωρούμεν τόσον καὶ ἡ θερμοκρασία γίνεται ψυχροτέρα, πολλοί δὲ ἐπιβάται προστρέχουν εἰς τὰ ἐπανωφόρια των. Ολίγα λεπτὰ πρὸ τῆς ἀφίξεώς μας εἰς  ̓Ασμάραν μᾶς ὑποδέχεται βροχή χειμαρρώδης. Τί παράξενον κλίμα αὐτὸ τῆς Ερυθραίας καὶ πόση ή διαφορὰ αὐτοῦ μεταξύ δύο πόλεων, τὰς ὁποίας χωρίζει μία   τόσον μικρά απόστασις.

Η Ασμάρα, ευρισκομένη εις ύψος 2.000 μέτρων, Έχει εξαίσιον κλίμα, ωραίαν ρυμοτομίαν καὶ ἀρκετά καλά κτίρια, ὡς τὸ Διοικητήριον, τα Κυβερνητικά    Γραφεία, Λέσχας, το Δημαρχιακών Θέατρον, Κινηματογράφους, Καταστήματα Νεωτερισμών κ.α.

Απὸ τοὺς Ευρωπαίους πλεονάζουν οἱ Ἰταλοί. Οι ιδικοί μας, ανέρχονται εἰς 250. Κατέχουν καλές κοινωνικές θέσεις, ἐπιδίδονται δὲ εἰς τὸ ἐμπόριον καὶ τὴν βιομηχανίας. Συντηρούν Ἐκκλησίας και Αστικής Σχολήν. Αναφέρομεν τυχαίως τὰ ὀνόματα τῶν κ. κ. Μ. 'Αναγνωσταρά, Λ. Γεροντούδη, Αδελφών Σακελλαρίδη, Ν. Σακελλαρίδη, καπνοβιομηχάνων, Αδελφῶν  ̓Αποστολίδη, Επαμ. Πανά, Δ. Σουβλή, Γερ. Καγκελάρη, Θ. Βεβενιώτη, Γ. Μπουρμπούλη, μεγαλεμπόρων, Α. Φραγκούλη, Ν. Κωστή, Π. Κωστομούδη, Ι. Παρή, Ευστ. Πανιοπούλου, Σ. Φιάκα, Γ. Βαφέα, Αδελφών Τσόχα, καταστηματαρχών καὶ  ̓Αμβ. Μοσχόβη, διατηρούντος ξενοδοχεῖον εὐπρεπέστατόν.

                                                                                                                                                                                                    Αχιλλέας Παχτικός

                                                 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ

Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες, ερχόμενοι στην Ερυθραία στα μέσα του 19ου αιώνα, ίδρυσαν τις παρακάτω κοινότητες:

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΕΡΕΝ

Όταν ήρθαν οι πρώτοι Έλληνες στην Ερυθραία, εγκαταστάθηκαν στο Κέρεν. Ίδρυσαν την Ελληνική Κοινότητα το 1896 με σκοπό την κατασκευή του Δημοτικού σχολείου, το οποίο λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του 1920 και του Ιερού Ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, οποίος λειτούργησε μέχρι το 1960. Σήμερα διατηρούνται και τα δύο κτίρια.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΣΜΑΡΑΣ

Η Ελληνική Κοινότητα της Ασμάρας ιδρύθηκε το 1900. Στο οικοδομικό τετράγωνο που της πρόσφερε η Ιταλική Διοίκηση, κατασκευάσθηκε ο Ιερός Ναός του  Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και το πρώτο Δημοτικό Σχολείο (1925). Το 1954 το Δημοτικό Σχολείο μεταφέρθηκε  σε νέο κτίριο που ονομάστηκε ‘’ΠΑΠΑΦΙΛΙΠΠΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ’’. Το οικόπεδο και το κτίριο ήταν  δωρεά του Απόστολου Παπαφιλίππου, από τη Ρόδο. Λειτούργησε εκεί, μέχρι το 1975, όποτε και διέκοψε τη λειτουργία του, λόγω των πολιτικών αλλαγών. Στο παραπάνω κτίριο στεγάσθηκε και το Επίτιμο Προξενείο της Ελλάδος στην Ερυθραία, με Πρόξενο τον Σωκράτη Μπουρμπούλη. 

Στο Δημοτικό σχολείο της Ασμάρας, δεν φοιτούσαν μόνο μαθητές από την Ασμάρα, ήρθαν και παιδιά Ελληνικών οικογενειών από τη Μασάουα και το Γκόνταρ. Ήταν τα παιδιά της οικογένειας του Τόλιου Πανά, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος στην Μασάυα από το 1920 και ασχολήθηκε με την τροφοδοσία πλοίων. Ο Χρίστος Κλιάφας που ήταν επικεφαλής του γραφείου των αδελφών Μπουρμπούλη, στη Μασάουα έστειλε την κόρη του Καίτη, ενώ από το Γκόνταρ, ήρθαν τα παιδιά του Παναγιώτη Μητσόπουλου. Δίδαξαν εκεί αξιόλογοι δάσκαλοι, όπως οι Μ. Γεραζούνης (πρόγονος του Μιχάλη και της Μαρκέλλας Γεραζούνη),  Μ. Αερόπουλος, Κόνιαρης, Ιορδανίδης, Δ. Συκάς, Λινοξυλάκης και η Κ. Κλιάφα. Το επίπεδο των σπουδών, ήταν αρκετά υψηλό, εάν λάβουμε υπόψη μας την επαγγελματική πορεία που είχαν οι μαθητές από την Ερυθραία. Μεταξύ αυτών, υπάρχει και μια καθηγήτρια Πανεπιστημίου, η Έλλη Οικονόμου. Διετέλεσε καθηγήτρια του Πανεπιστήμιο του Μονάχου.

Μετά την αποφοίτηση των μαθητών από το Δημοτικό σχολείο, υπήρχε μεγάλος προβληματισμός στις Ελληνικές οικογένειες. Μερικοί μαθητές συνέχισαν τις σπουδές τους σε Ιταλόφωνα Γυμνάσια και Λύκεια, ενώ άλλοι σε Αγγλόφωνα. Όμως, οι περισσότερες οικογένειες ήθελαν τα παιδιά τους να  αποκτήσουν την Ελληνική παιδεία. Τελικά αναγκάστηκαν να τα στείλουν σε γειτονικά με την Ερυθραία κράτη, όπου υπήρχαν Ελληνικά σχολεία και Οικοτροφεία. Ένα από αυτά, ήταν το Ελληνικό σχολείο του Χαρτούμ, στο Σουδάν, το δεύτερο και μεγαλύτερο ήταν το Ελληνικό Γυμνάσιο της Μανσούρας, στην Αίγυπτο. Με τη  λειτουργία του πρώτου Κοινοτικού Οικοτροφείου της  Αντίς Αμπέμπας (1957), οι μαθητές συνέχισαν πλέον τις σπουδές τους, στο εκεί  Ελληνικό Γυμνάσιο.

Στο οικόπεδο που αγοράσθηκε από τον Απόστολο Παπαφιλίππου, κατασκευάσθηκαν επίσης και τα παρακάτω κτίρια:

Η ΔΕΡΒΙΝΙΩΤΙΟΣ ΛΕΣΧΗ: Προσφορά του  Σάββα Δερβινιώτη (1955), ο οποίος γεννήθηκε στην Ασμάρα. Εκεί πραγματοποιούσε η Κοινότητα τις εκδηλώσεις της. Υπήρχε και Ελληνική Αθλητική Ομάδα, με το όνομα ‘’Σπόρτινγκ’’. Είχε δυο τμήματα (Μπάσκετ και Βόλεϊ) και λάμβανε μέρος στα τοπικά και εθνικά πρωταθλήματα με μεγάλη επιτυχία. Το 1962 μάλιστα, σε αγώνα Μπάσκετ για το πρωτάθλημα Αιθιοπίας, κέρδισε τον Ολυμπιακό Αντίς Αμπεμπα, στην έδρα του. Ο Ευάγγελος Μπουρμπούλης ήταν το μεγάλο της ταλέντο της, έπαιξε μπάσκετ και στην ομάδα του Ολυμπιακού (1953-55).

Το ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ: Χρηματοδοτήθηκε από την Ελληνική Κοινότητα της Ασμάρας.

-Το 1950 επισκέφθηκε την Ερυθραία ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Παπαμιχαήλ, οποίος έγραψε έκτος των άλλων και για την Ελληνική Κοινότητα της Ασμάρας:<<Ἡ Ασμάρα ἔχει ὡραῖα καὶ μεγαλοπρεπή κτίρια καὶ άσφαλτοστρωμένους δρόμους, που θυμίζουν μᾶλλον Εὐρωπαϊκή πόλη παρὰ πόλη τῆς Κεντρικῆς  ̓Αφρικής. Τὸ ἐμπόριο ἐδῶ εἶναι ἀρκετὰ ἀνεπτυγμένο καὶ μὲ χαρά μου διεπίστωσα ὅτι εὐδοκιμοῦν καὶ πολλοὶ Ἕλληνες οἱ ὁποῖοι διατηροῦν μία θαυμασία Εκκλησία, Ελληνικό σχολεῖο καὶ ἀκμαία Ελληνική κοινότητα.

Γνώρισα τὸν πρόεδρο τῆς Κοινότητος κ. Θεόδωρο Αναγνωσταρά ἕνα πολὺ καλὸν πατριώτην καὶ πολὺ ἀνεπτυγμένον ἄνθρωπον ὁ ὁποῖος μὲ προθυμία ἐδέχθη νὰ μοῦ ἐξιστορήσῃ τὰ τῆς Ἑληνικῆς Παροικίας, καὶ τῆς δράσεώς της.

Οἱ Ἕλληνες ἤρχισαν μεταβαίνοντες εἰς Ερυθραίαν περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ παρόντος αἰῶνος, ἱδρύσαντες τὴν Κοινότητα Ασμάρας το 1900. Τὴν 14 Ιανουαρίου 1907 συνετάχθη τὸ πρῶτον καταστατικὸν ἀναγνωρισθὲν διὰ Β. διατάγματος τῆς 16 Μαρτίου 1910 φέροντος τὴν ὑπογραφὴν τοῦ ἀειμνήστου Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Α'. Τὸ ἀνωτέρω καταστατικὸν ἀναθεωρηθὲν εἰς Γενικήν Συνέλευσιν τῶν μελῶν τῆς Κοινότητος την 21 Αὐγούστου 1919 ἐνεκρίθη διὰ νέου Β. Διατάγματος τῆς 24 Ιουλίου 1920. Μέλη δύνανται νὰ γίνουν ὅλοι οἱ “Ελληνες κάτοικοι τῆς Ἐρυθραίας. 

Ἡ Ἑλληνικὴ Κοινότης Ασμάρας ὑπάγεται εἰς τὴν ἐν  ̓Αντίς Αμπέμπα Β. Πρεσβείαν τῆς Ἑλλάδος, τὸ δὲ Διοικητικὸν Συμβούλιον ἀπαρτίζεται ὡς ἑξῆς :

Πρόεδρος : Θ. Μ. Αναγνωσταρᾶς. 

̓Αντιπρόεδρος : Μιχαὴλ Παυλίδης. 

Γραμματεύς : Αντών. Μαρκίδης.

Ταμίας : Απόστ. Παπαφιλίππου.

Σύμβουλοι : Τόλιος Πανᾶς, Σάββας Δερβενιώτης, Αντ. Κοστομούδης, Νεόφυτος Μάρκου.

Απὸ πολλῶν ἐτῶν ἐπίτιμος Πρόεδρος τῆς Κοινότητος τυγχάνει ὁ κ. Θρασύβουλος Γαλάτης.

 ̓Απὸ τὸ 1902 ἡ Ἑλλ. Κοινότης Ασμάρας διατηρεῖ ἐκκλησίαν μὲ ἱερέα καὶ ἑξατάξιον Δημοτικόν σχολεῖον εἰς τὸ ὁποῖον φοιτοῦν 42 μαθηταί. Τὸ διδασκαλικὸν προσωπικὸν ἀποτελεῖται ἐκ τριῶν διδασκάλων καὶ μιᾶς διδασκαλίασης.

Τὰ μέλη τῆς Κοινότητος ἀνέρχονται εἰς 469 εὑρίσκονται δὲ ἐγκατεστημένοι ἐν :

ASMARA 323, MASSAWA 66, KEREN 31, TESSENEI 14, AGORDAT 13, ADI UGRI 11, ΜΑΙ - EDAGA 4, ASSAB 3, TEKLESSAN 2, ADI - GAIEH 2Ανέκαθεν ἡ Ἑλληνική Κοινότης Ασμάρας ἔταξεν ὡς σκοπόν της τὴν ἐκπαίδευσιν καὶ τὴν ἀνάπτυξιν τῆς νεολαίας ἀπὸ πάσης ἀπόψεως καθὼς καὶ τὴν συγκράτησιν αὐτῆς εἰς τὰ πλαίσια τῶν Ἑλληνικῶν παραδόσεων. Ωσαύτως ἐμερίμνησεν διὰ τὴν διατήρησιν τοῦ ὀρθοδόξου ναοῦ τῶν Ἑλληνικῶν σχολείων ὑποβοηθήσασα σὺν τῷ χρόνῳ κάθε ἀναξιοπαθούντα ὁμογενή μας. Ἡ Ἑλληνικὴ Κοινότης ἐπίσης ἀποτελεῖ τὸν συνδετικὸν κρίκον τῆς Παροικίας μὲ τὰς Ελληνικὰς Διπλωματικάς  ̓Αρχὰς τῆς Αἰθιοπίας εἰς τὰς ὁποίας ὑπάγεται, διαβιβάζουσα κάθε αἴτησιν τῶν ὁμογενῶν μας εἰς τὴν ἐν  ̓Αντὶς Αμπέμπα Β. Πρεσβείαν καὶ φροντίζουσα διὰ τὴν ἀνανέωσιν τῶν διαβατηρίων τῶν ὁμογενῶν μας καὶ διὰ πᾶσαν ἄλλην τυχὸν ἐξυπηρέτησίν των.

Εἰς τὴν  ̓Ασμάραν ὑπάρχει ἐξ ἄλλου καὶ  ̔Ελληνική λέσχη μὲ πρόεδρον τὸν κ. Κωνστ. Πετρᾶτον ὁ ὁποῖος ἔδωσεν πολὺ ὤθησιν εἰς τὸ λαμπρὸν αὐτὸ Σωματεῖον. Ὁ κ. Κ. Πετρᾶτος διευθύνει ἐν  ̓Ασμάρα τὸ ἐργοστάσιον ἐλαίου τῶν ἀδελφῶν Μ. & Α. ΖΕΚΟΥ. Εἰς τὴν Ἑλληνικὴν λέσχην συναντώνται οἱ ὁμογενεῖς μας τὰ βράδυα. Ἐκεῖ μᾶς ἐδόθη εὐκαιρία να συναντήσωμεν τὸν πρόεδρον τῆς Ἑλλ. Κοινότητος κ. Θ.  ̓Αναγνωσταρᾶν, τὸν κ. Δημήτριον Γ. Κοντομίχαλον διευθύνοντα τὸν γνωστὸν ὁμώνυμον ἐμπορικὸν οἶκον ἐν  ̓Ασμάρα, τὸν κ. Κωνστ. Αντωνᾶτον διευθύνοντα σύμβουλον τῆς ἐμπορικῆς ἑταιρείας ΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΟΙ, τον κ. Σοφοκλή Περδίκην διευθύνοντα τὸ ἐν  ̓Ασμάρα ὑποκατάστημα τῆς AFRICAN TRADING COMPANY LTD, τον κ. Απόστ. Παπαφιλίππου, διευθύνει τὸ ἐν  ̓Ασμάρᾳ ὑποκατάστημα τοῦ γνωστοῦ ἐμπορικοῦ οἴκου MYRIALLIS PAPAPHILIPPOU Co Ltd, τὸν κ. Αντώνιον Μαρκίδην ἀνώτερον τραπεζιτικὸν ὑπάλληλον τὸν κ. Σμαράγδην τῆς  ̓Αγγλ. Αστυνομίας, τὸν ἰατρὸν κ. Δημήτριον  ̓Αποστολίδην διαπρεπῆ ἐπιστήμονα καὶ ἐκλεκτὸν ἄνθρωπον θέσαντα σκοπὸν τῆς ζωῆς του τὴν ἐξυπηρέτησιν τοῦ συνόλου, τοὺς ἐμπόρους κ.κ. Τόλιον Πανᾶν, Εὐάγγελον Οἰκονόμου καὶ ἄλλους πολλούς>>.

Ολοκληρώνοντας, ο ελληνισμός της Ερυθραίας έφθασε να αριθμεί τα 500 άτομα. Η πλειοψηφία ασχολήθηκε με εμπορικές δραστηριότητες και ζούσε στις πόλεις της Ασμάρα, Κέρεν και στο λιμάνι της Μασάουας. Το Κέρεν απέχει από την Ασμάρα 93 χιλιόμετρα, ενώ ένας Έλληνας έμπορος από τη Μασάουα, έλεγε ότι για να φτάσει στην Ασμάρα, χρειαζόταν επτά μέρες με το  άλογο του (114 χιλιόμετρα).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Οι ευεργέτες Σάββας Βερβενιώτης στο άκρο αριστερά και ο Απόστολος Παπαφιλίππου στο άκρο δεξιά. 

                                                                                                                                                                                                  Σταύρος Βινιεράτος

                                                ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΕΡΥΘΡΑΙΑ  

 Στην Ερυθραία εκτός από τους μετανάστες ήρθαν και Έλληνες κάτοικοι της Ελλάδος, με τις παρακάτω αποστολές:                                                    

ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΟΥ ΝΤΕΚΑΜΕΡΕ (1944)

Μετά την κατάληψη της Ελλάδος από τις  Γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, άρχισαν να καταφθάνουν στην Αίγυπτο εκατοντάδες πολίτες, στρατιώτες και αξιωματικοί. Έκει, συγκροτήθηκαν και αναπτύχθηκαν οι Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, που έφθασαν μέχρι τα 30.000 άτομα.

Τον Απρίλη του 1944, οι στρατιώτες κι οι ναύτες που υπηρετούσαν σ’ αυτές, εξεγέρθηκαν, κατέλαβαν τα στρατόπεδα και τα πλοία, προς υποστήριξη του ΕΑΜ. Η εξέγερση κράτησε 20 μέρες, ώσπου οι Άγγλοι και η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση να τη καταστείλουν βίαια, με αποτέλεσμα να διαλυθούν οι ένοπλες δυνάμεις μας. Περίπου 20.000 οπλίτες και αξιωματικοί του στρατού, της αεροπορίας και του ναυτικού, κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, στην Μέση Ανατολή. Από αυτούς, 1.180 στρατιωτικοί, με τον χαρακτηρισμό ‘’επικίνδυνοι’’, μεταφέρθηκαν και κλείστηκαν στα ‘’σύρματα’’ του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Ντεκαμερέ, στην Ερυθραία. (38 χλμ από την Ασμάρα).

Οι κρατούμενοι υπέφεραν από υποσιτισμό, που τους επέβαλαν οι Βρετανικές δυνάμεις και από το μεγάλο υψόμετρο, στο οποίο βρισκόταν το στρατόπεδο (2.042μ από την επιφάνεια της θάλασσας). Έμεναν σε θαλάμους  των 40 ατόμων, διέθεταν βιβλιοθήκη, θέατρο και εκδίδαν το φιλολογικό περιοδικό ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Μεταξύ των κρατούμενων ήταν και ο ποιητής Φώτης Αγγουλές, ο οποίος έγραψε το παρακάτω ποίημα, για την Ασμάρα: 

Είμαι πάνω στα σύννεφα, κρατώ εντελβάις.

Ο Ήλιος φωνάζει: «Γκρέκο, καντάρε».

Σου γράφω απ` την Ασμάρα:

- Έχετε την πιο πλούσια πεδιάδα.

Αν μαζέψω τις ομορφιές της πατρίδας σου,

Θα χω ένα υπέροχο όνειρο.

Μην αφήνεις λοιπόν την αγάπη σου μοναχή σε μια γόνδολα.

Τα κανάλια πλανεύουν.……………………………………...

Αν θα πας για τον πόλεμο, να περάσεις Τζιοβάνι,

να σου δώσω τ` απομεινάρια του Τζιώρτζιο.

Είναι λίγες επιστολές και οι δυο του αγαπημένες φωτογραφίες.

Τις κοιτάζω, μου χαμογελά η γυναίκα.

Μου γελά το μικρό κοριτσάκι, μου γελά κι ο μπαμπίνος.

Μήπως ξέρουνε τίποτα; Μήπως μάθανε πως τον έθαψα;

Και τον έθαψα με ορθάνοιχτα μάτια.………………………..

Επροσπάθησα να τα κλείσω, αλλά, ήτανε πεισμωμένα...

Ύστερα, σκούπισα τους αφρούς απ` τα χείλη του.

Τα δικά μου τα δάκρυα, δεν τα σκούπισα.

Γεια σου.

Ο Γιάννης Ρίτσος μετά τον θάνατο του, τον τίμησε με ένα ποίημά του.

Τον Δεκέμβριο του 1945, οι κρατούμενοι στρατιωτικοί αποφυλακίζονται και μέσω του Σουδάν μεταφέρονται στο λιμάνι Τομπρούκ της Λιβύης. Εκεί, τους περίμενε πλοίο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και τους μετέφερε πίσω στην πατρίδα. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στην Ελλάδα, ελάχιστοι έμειναν στην Ερυθραία, ενώ λίγοι ήρθαν στην Αιθιοπία.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Έλληνες στρατιωτικοί πίσω από τα "σύρματα".

Ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΥΘΡΑΙΑ (1954)

Ο Πανιώνιος επέστρεψε στην Αιθιοπία, το Πάσχα του 1954. Η άφιξή του είχε τον ίδιο σκοπό, την συμμέτοχη του, στις εορταστικές εκδηλώσεις, για την 13η επέτειο (1941- 54) από την απελευθέρωση της χώρας, από τους Ιταλούς. Αυτή την φορά, τα μέλη της αποστολής, δεν περιορίστηκαν, μόνο σε αθλητικές εκδηλώσεις, ήρθαν να γνωρίσουν την χώρα και να επισκεφτούν τις Ελληνικές Παροικίες.

Με ειδική πτήση από την Αθήνα, άρχισε το δεύτερο ταξίδι του Πανιώνιου, στην Αφρική. Επισκέφτηκε την Αίγυπτο, το Σουδάν και κατέληξε στην πρωτεύουσα της Ερυθραίας, Ασμάρα. Παράμεινε μια εβδομάδα και αγωνίσθηκε με την αντιπροσωπευτική της ομάδα της χώρας. (Η Ερυθραία ήταν τότε, ομόσπονδο κράτος με την Αιθιοπία). 

Στην αποστολή συμμετείχαν: ο πρόεδρος του Πανιωνίου, Δημήτριος Καραμπάτης, ο αρχηγός του τμήματος, Ιωάννης Βαρυκόπουλος, ο προπονητής, Γιάννης Σκορδίλης, οι ποδοσφαιριστές του Πανιωνίου Νίκος Πεντζαρόπουλος, Κώστας Νεστορίδης, Θανάσης Σαραβάκος, Γιώργος Παπουλίδης, Βασίλης Στάικος, Αδάμ Τσουχνικάς, Φώτης Τσολιάς, Νίκος Ζαρκάδης, Αδάμ Χρονόπουλος, Παναγιώτης Ασημακόπουλος, Αναστάσιος Μυλωνάκης, Κώστας Κωνσταντινίδης, Πονηράκης, Βασιλείου, Αμαραντίδης, Σαπουτσόπουλος, ο ποδοσφαιριστής του Απόλλωνα Αθηνών Γιώργος Καμάρας και ο ποδοσφαιριστής του Πανελευσινιακού, Καλιτζάκης.                       

Τον αγώνα παρακολούθησε, η ηγεσία της Ερυθραίας, ο Κυβερνήτης Φιταοράρι Ασφαχά, ο Πρωθυπουργός Τέντλα Μπαηρού και σύσσωμη η Ελληνική Παροικία. Οι μαθητές του Ελληνικού Σχολείου της Ασμάρας εντυπωσίασαν με τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των. Εισερχόμενη η ομάδα του Πανιώνιου στον αγωνιστικό χώρο, προσέφερε στους θεατές αναμνηστικά δώρα (Τσολιαδάκια και Βλαχοπούλες), τα όποια έγιναν ανάρπαστα. Μετά την λήξη του αγώνα και με το δυσμενές αποτέλεσμα για τους Ερυθραίους, τα περισσότερα από αυτά, βρέθηκαν κατεστραμμένα.

Οι φίλαθλοι της Ερυθραίας είχαν πιστέψει στην νίκη της ομάδας τους, βασιζόμενοι στο ότι το μεγάλο υψόμετρο που βρίσκεται η Ασμάρα (2.325 μ), θα επηρέαζε την απόδοση των αντιπάλων τους. Η νίκη του Πανιώνιου, αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη. Προηγήθηκε η Ερυθραία, με τον Φέρεκ και με 2 τέρματα του Νεστορίδη και ένα του Κωνσταντινίδη, το σκορ διαμορφώθηκε σε 3-1, υπέρ του Πανιώνιου. Μετά τη λήξη του αγώνα, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας της Ασμάρας, Ευάγγελος Οικονόμου, απέμεινε στην Ελληνική Ομάδα, αναμνηστική πλακέτα. 

Πηγή του παραπάνω άρθρου, είναι τα άρθρα που έγραψε, ο πρόεδρος του Πανιωνίου, Δημήτριος Καραμπάτης και δημοσιεύθηκαν, στην εφημερίδα ΈΘΝΟΣ. Μας  τα παρεχώρησε, ο συγγραφέας του βιβλίου ‘’ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ 125 χρόνια προσφοράς’’, Θοδωρής Μπελίτσος.

                                                                                                                                                                               Σταύρος Ε. Βινιεράτος