Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ
Ήταν το 1975, όταν οι περισσότεροι Έλληνες της Αιθιοπίας αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την χώρα, λόγω πολιτικών αλλαγών. Το ίδιο συνέβη και στην Ερυθραία και λίγο αργότερα στο Τζιμπουτί. Το μεγαλύτερο ποσοστό του Ελληνισμού από τις παραπάνω χώρες ήρθε στην Ελλάδα, ενώ οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν ανά την υφήλιο. Η ίδρυση του Συλλόγου μας ήταν πλέον απαραίτητη, έπρεπε να έχουμε ένα σημείο αναφοράς. Σήμερα, ο Σύλλογος μας έχει δημιουργήσει την δίκη του ιστορία.
Φεύγοντας από τις χώρες που μας φιλοξενούσαν τόσα χρόνια, αφήσαμε πίσω την Ιστορία μας. Την δημιούργησαν οι πρόγονοι μας, οι οποίοι εγκατέλειψαν την χώρα που γεννήθηκαν, για ένα καλύτερο μέλλον.
Σήμερα, η Ιστορία μας βρίσκεται στα αρχεία που διατηρούν οι Ελληνικές Κοινότητες (Ασμάρας, Τζιμπουτί, Ντίρε Ντάουας και Αντίς Αμπέμπας). Τα αρχεία της Ελληνικής Κοινότητας του Ντέμπι Ντόλο, βρίσκονται στην Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας, ενώ τα αρχεία της Ελληνικής Κοινότητας του Κέρεν, δυστυχώς, καταστραφήκαν κατά την διάρκεια του πολέμου, μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας.
Η Βιργινία Βέργη-Νέρη, διευθύντρια του Ελληνικού Σχολείου (1981-83), επέστρεψε τον Απρίλιο του 2001 στην Αιθιοπία, αυτή τη φορά όχι για να διδάξει, αλλά για να μελετήσει τα αρχεία της Ελληνικής Κοινότητας Αντίς Αμπέμπας. Ενδιαφέρθηκε μάλιστα, να μελετήσει και τα αρχεία της Ελληνικής Κοινότητας της Ντίρε Ντάουας, αλλά δυστυχώς αυτό, δεν έγινε δυνατόν.
Στα αρχεία της Κοινότητας της Αντίς Αμπέμπας, υπάρχει ένα έγγραφο μεγάλης ιστορικής άξιας. Είναι το πρακτικό ίδρυσης της, με την επωνυμία ‘’ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΑΝΤΙΣ ΑΜΠΕΜΠΑ’’ (1918). Την ίδρυσή της έπρεπε να εγκρίνει και το Ελληνικό Κράτος. Αυτό έγινε το 1925, με την υπογραφή του Πρόεδρου της Α’ Ελληνικής Δημοκρατίας και ηρώα των Βαλκανικών Πολέμων, Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη.
Μεγάλη προσφορά στον Ελληνισμό της Αιθιοπίας, Ερυθραίας και Τζιμπουτί, την έκανε ο Χρήστος Ε. Γιαννούλας, καθηγητής του Ελληνικού Σχολείου της Αντίς Αμπέμπας (1973-77). Ερχόμενος στην Αιθιοπία, μελέτησε τα αρχεία της Μητρόπολης Αξώμης και έγραψε το βιβλίο ‘’ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΞΩΜΗΣ, συμβολή στην Ιστορία του Ελληνισμού της Αιθιοπίας’’ (Βλέπε συνημμένο αρχείο).
Η ιστορία της Μητρόπολης, αρχίζει με την τοποθέτηση του Άγιου Φρουμέντιου, ως Α’ Μητροπολίτου Αξώμης (328 μ.χ). Σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του Χριστιανισμού στην χώρα, είχαν και οι Εννέα Άγιοι της Αιθιοπικής Εκκλησίας. Ήταν Βυζαντινοί μοναχοί που ήρθαν στην Αξώμη, μεταξύ 460-480 μ.χ. Δυο από αυτούς, ο Παντελεήμων και ο Λουκιανός, ήταν Έλληνες.
Εκτός των άλλων, μελέτησε και την Ελληνική παρουσία στην περιοχή και διαπίστωσε, ότι εκεί έζησαν Έλληνες τόσο κατά την διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων, όσο και στην Βυζαντινή εποχή, στους Μεσαιωνικούς χρόνους και στην σύγχρονη περίοδο. Ήταν τότε που ήρθαν οι πρόγονοι μας.
Προκαλεί εντύπωση το γεγονός, ότι μια μικρή σχετικά Ελληνική Παροικία, που στην ακμή της έφτασε να αριθμεί τα 7.000 άτομα, να έχει τόσα πολλά πετυχημένα μέλη. Ξεχώρισαν στους τομείς που ασχολήθηκαν, όπως στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση, στον Πολιτισμό, τις Επιστήμες, στην Επιχειρηματικότητα, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση κ.λ.π. Πολλά από αυτά ενίσχυσαν οικονομικά τον Σύλλογος μας.
Τέλος, η Ιστορία μας δεν άφησε ασυγκίνητη την νέα γενιά. Πρόσφατα, η φοιτήτρια του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πάντειου Πανεπιστήμιου Δανάη-Βαρβάρα Καλαμπαλή, με ρίζες από την Μικρά Ασία, εκπόνησε εργασία με θέμα ‘’Ο ΑΠΟΔΗΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΘΙΟΠΙΑΣ’’. Παλαιότερα, η Μαριάννα Χάλαρη με ρίζες από τον Ελληνισμό της Αιθιοπίας και της Τανζανίας, πραγματοποίησε μια ανάλογη εργασία για το τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου.
ΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΜΑΣ
… Ο Ανδρέας Καλός, από την Κεφαλονιά, κατασκεύασε, με δαπάνες του, τον Ιερό Ναό των ΑΓΙΩΝ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΥ και ΕΛΕΝΗΣ, στο Τζιμπουτί (1910). Ο εμπορικός οίκος του Α. Καλού ήταν μεταξύ των Ελληνικών οίκων που μεσολαβούσαν στις αγγλικές τράπεζες, ως εγγυητές, υπέρ του Αιθιοπικού κράτους.
… Ο Στυλιανός Μπολλολάκος, από το Γύθειο, το 1926 χρηματοδότησε την κατασκευή του Ελληνικού Κοινοτικού Σχολείου της Ντίρε Ντάουας και το 1930 τον Ιερό Ναό της ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ. Ο Στ. Μπολλολάκος ασχολήθηκε με το εμπόριο καφέδων.
… Ο γιατρός Ιωάννης Κοσμάς προσέφερε στην Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας, την δεκαετία του 1930, οικόπεδο επιφάνειας 1.500 τ.μ. Στο οικόπεδο αυτό, η Κοινότητα κατασκεύασε κτήριο, που χρησιμοποιήθηκε από την εταιρεία MOSVOLD (1960). Η Ελευθερία Κοσμά, το γένος Δασκαλάκη από την Κρήτη, ίδρυσε το πρώτο Ελληνικό Σχολείο στην Αιθιοπία. Λειτούργησε από το 1915 έως το 1930.
… Ο Απόστολος Παπαφιλίππου από τη Ρόδο, δώρισε στην Ελληνική Κοινότητα της Ασμάρας την ΠΑΠΑΦΙΛΙΠΠΕΙΟ ΣΧΟΛΗ (1954). Στεγάστηκε εκεί το Δημοτικό Σχολείο, που λειτουργούσε από το 1907. Σήμερα στο κτήριο στεγάζεται το Προξενείο της Ελλάδος στην Ερυθραία . Ο Α. Παπαφιλίππου ασχολήθηκε με τις εξαγωγές ακατέργαστων δερμάτων.
… Η Παρασκευή Βελισσαρίου προσέφερε τον Ιερό Ναό του ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, στο Ελληνικό Ορθόδοξο κοιμητήριο της Αντίς Αμπέμπας, στη μνήμη του συζύγου της Βελισσάριο Βελισσαρίου, από την Κύμη (1957). Το οικόπεδο του κοιμητηρίου ήταν δωρεά του Αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ τους Ελληνες της Αντίς Αμπέμπας.
… Στο οικόπεδο των 33 στρεμμάτων, που αγόρασε η Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας το 1958, κατασκευαστήκαν τα παρακάτω κτήρια
- Το ΔΙΑΜΑΝΤΕΙΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ, προσφορά του Νικολάου Διαμάντα, από το Καστελόριζο. Ήρθε στην Αιθιοπία το 1936 και ασχολήθηκε με το γενικό εμπορείο.
- Η ΖΕΚΕΙΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, προσφορά του Μιχαήλ Ζέκου. Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα και ασχολήθηκε με τη βιομηχανική παραγωγή σπορελαίου και με την σαπωνοποιία .
- Το ΜΙΧΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ, προσφορά του Αθανασίου Μίχου, από την Τιθορέα. Ήρθε στην Αιθιοπία το 1929 και ασχολήθηκε με τη βιομηχανική παραγωγή αλεύρων και τροφίμων.
- Το ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ, που χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Κράτος.
- Η ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΙΛΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ, που προσφέρθηκε από τον Κωνσταντίνο Καλογερόπουλο, το 1997. Γεννήθηκε στην Αθήνα, ήρθε στην Αιθιοπία το 1952 και ασχολήθηκε με τις γενικές ασφάλειες και το εμπόριο. Η Κοινότητα χρησιμοποιεί την σχολή ως αγγλόφωνο σχολείο.
… Ο Γ. Μεταξάς προσέφερε οίκημα στην Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας για να τη λειτουργία του, ως ΓΗΡΟΚΟΜΕΙΟΥ. Τελικά το οίκημα χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία των καθηγητών. Βρίσκεται ακριβώς κάτω από το Μίχειο Γυμνάσιο.
... Η Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας παραχώρησε στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ, ένα τμήμα του οικοπέδου της. Εκεί κατασκευάστηκαν η λέσχη και οι αθλητικές εγκαταστάσεις. Τα εγκαίνια έγιναν από τον Αυτοκράτορα Χάιλε Σελάσιε (1960).
… Ο Γιάννης Βελισσαρίου κάλυψε ένα μεγάλο μέρος των δαπανών. Διατέλεσε Πρόεδρος του ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥ, οποίος, επί των ημερών του, ο γνώρισε μεγάλες στιγμές δόξας. Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα και ασχολήθηκε με το εμπόριο οικοδομικών υλικών.
… Αξίζει να αναφερθεί η προσφορά του Αλέξανδρου Γανωτάκη. Μέσω των διασυνδέσεων που είχε με το παλάτι, προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπας. Η γενική συνέλευση της κοινότητας (1963), τον τίμησε με τον τίτλο, του ‘’ Μεγάλου Ευεργέτη’’. Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα και διατέλεσε επί σειρά ετών, ταμίας της κοινότητας.
… Εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας στους ευεργέτες. Χωρίς την προσφορά τους, πολλοί από εμάς δεν θα είχαμε αποκτήσει την Ελληνική Παιδεία.
Σταύρος Ε. Βινιεράτος
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ
ΕΡΥΘΡΑΙΑ
Οι μεγάλες και πλούσιες κοινότητες που περιγράφει η ιστορία της νεοελληνικής Διασποράς, και που εντοπίζονται σε πολλές περιοχές της αφρικανικής ηπείρου,δεν φιλοξενούνται στην Ερυθραία. Ωστόσο, στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα,μερικοί έλληνες μετανάστες άρχισαν να καταφθάνουν και στη χώρα αυτή, για να εργαστούν στα βιομηχανικά ή δημόσια έργα που άρχισαν να κατασκευάζουν οι ιταλοί αποικιοκράτες.
Πρωταρχική εστία του ελληνικού στοιχείου είναι τα υψίπεδα του Hamasien και ειδικότερα η Ασμάρα, πρωτεύουσα και κομβικό οικονομικό, διοικητικό και πολιτικόσημείο. Από τους 469 Έλληνες που καταγράφονται στην Ερυθραία το 1902, οι 323 ήταν εγκατεστημένοι στην πόλη αυτή. Το βιοτικό επίπεδο, η δράση και οι σχέσεις των παροίκων διαφοροποιούνται σημαντικά ανάλογα με τα εκπαιδευτικά τους εφόδια,τις μετεξελίξεις στη διάρθρωση της τοπικής αγοράς και διεθνείς μεταβολές. Ιδίως τα πρώτα χρόνια, πολλοί από αυτούς ζουν όπως οι γηγενείς: αμείβονται ελάχιστα, δεν έχουν ιατρική περίθαλψη, μένουν σε “καλύβες” χωρίς νερό και ηλεκτρικό ρεύμα.
Με την πάροδο του χρόνου οι εγγενείς, στους κόλπους των παροικιών, ανισότητες αμβλύνονται ή οριστικοποιούνται. Έτσι, αν και ορισμένοι Έλληνες παραμένουν μισθωτοί, άλλοι αυτονομούνται, επενδύοντας μικρά ποσά σε παντοπωλεία ή εστιατόρια, και κάποιοι δημιουργούν μεγάλες βιομηχανίες, ασφαλιστικές, μεταφορικές, ναυτιλιακές ή εμπορικές εταιρείες. Οι τελευταίοι απαρτίζουν την πλέον προνομιούχο τάξη επιχειρηματιών: διοχετεύοντας την προσοχή τους σε συμπληρωματικούς τομείς της οικονομίας, εξυφαίνουν εκτενή επαγγελματικά δίκτυα και γεφυρώνουν την ερυθραϊκή με άλλες αγορές στην Αφρική, την Ευρώπη, ακόμη και την Αμερική.
Ουσιαστικά οι Έλληνες εδραιώνουν, παρά αμφισβητούν, την κατανομή των σχέσεων εξουσίας και τους όρους συμμετοχής στο κοινωνικό γίγνεσθαι, επειδή ενεργούν ως διάμεσοι μεταξύ αποικιοκρατών και αποικιοκρατούμενων. Αυτό σημαίνει ότι αν και δεν έχουν πρόσβαση στη λήψη πολιτικών αποφάσεων, έχουν, ωστόσο, τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν προς όφελός τους τις οικονομικές υποδομές, υπερέχοντας, με τον τρόπο αυτό, έναντι των Ερυθραίων, οι οποίοι υπόκεινται σε πολύ αυστηρότερους περιορισμούς από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Έχοντας ως αφετηρία τις πολιτισμικές και φυλετικές διακρίσεις, που εμποτίζουν την τοπική διαστρωμάτωση, οι πάροικοι άλλοτε ιεραρχούν τη λευκή φυλή ως ανώτερη της μαύρης και άλλοτε προτάσσουν την “ανθρωπιά” ως μέσο διαχωρισμού από τους “στυγνούς” Ιταλούς.
Καθοριστικός, για την κοινωνική τους διαφοροποίηση, είναι ο μετασχηματισμός του κεφαλαίου που συσσωρεύουν σε καταναλωτικά και συμβολικά αγαθά: σε αρχοντικές κατοικίες στη “γειτονιά των Ευρωπαίων”, ηγετικούς ρόλους στην οργάνωση της παροικίας, πανεπιστημιακή εκπαίδευση των παιδιών τους, δωρεές για την κατασκευή κοινοτικών κτιρίων, συναναστροφές με άτομα παρόμοιας εθνικής και κοινωνικής προέλευσης κ.λπ.
Οι επιρροές τις οποίες δέχονται οι πάροικοι από τις εθνοτικές ομάδες που συγκροτούν την ερυθραϊκή κοινωνία δεν μπορούν εύκολα να διαπιστωθούν. Εθνικιστικές αξίες, εσωστρεφείς νοοτροπίες και αναπαραστάσεις αντιπαρατίθενται, αλλά και συνυπάρχουν, αλληλεπιδρούν, με τοπικά ήθη και συμπεριφορές, τροφοδοτώντας σύνθετες και ευπροσάρμοστες στα κοινωνικά συμφραζόμενα ταυτότητες. Για παράδειγμα, ενώ οι Έλληνες της Ερυθραίας εμφορούνται από την ιδέα της καθαρότητας του ελληνικού πολιτισμού, τελούν γάμους με ντόπιες νύφες και ενσωματώνουν πολλές ερυθραϊκές παραδόσεις στον καθημερινό βίο.
Ταυτόχρονα, όμως, επιδιώκουν να διασώσουν την εθνική κληρονομιά, μεταβιβάζοντας στους “έγχρωμους” απογόνους τους την πατρογονική ορθόδοξη θρησκεία, την ελληνική υπηκοότητα, τελετουργικές πρακτικές, ενδυματολογικές συνήθειες.
Η αμφισημία που χαρακτηρίζει τις στάσεις αυτές, αποτυπώνεται καθαρά στους δεσμούς που διατηρούν οι πάροικοι με την Ελλάδα. Αν και η χώρα καταγωγής αποτελεί σταθερό σημείο πολιτισμικών και ιστορικών αναφορών, η “επιστροφή” δεν συγκαταλεγόταν στα σχέδιά τους. Την προοπτική αυτή την απόδιωχνε η ευημερία που απολάμβαναν στην καινούργια πατρίδα, η ανάμνηση των στερήσεων του παρελθόντος και οι επιφυλάξεις που έτρεφαν για το ελληνικό κράτος. Για το λόγο αυτό από την Ερυθραία δεν έφευγαν ηθελημένα, αλλά αυτό τους το επέβαλλαν δραματικές καταστάσεις, όπως η εισβολή των αιθιοπικών στρατευμάτων το 1961 και ο επακόλουθος μακροχρόνιος και καταστρεπτικός πόλεμος που κράτησε ώς την τελική ανεξαρτητοποίηση της Ερυθραίας, το 1993.
Μόνο τότε, όταν δηλαδή η προσωπική ασφάλεια και η βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους φαίνονταν προβληματικές, οι πάροικοι στρέφονταν στην Ελλάδα, όπου πάλι γίνονταν δεκτοί ως “λιγότερο”Έλληνες σε σύγκριση με εκείνους που δεν εγκατέλειψαν ποτέ τα εθνικά εδάφη ούτε ήρθαν σε επαφή με ανοίκειους πολιτισμούς.
Μαρίνα Πετρονώτη
ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ
ΑΙΘΙΟΠΙΑ
Η ελληνική παρουσία στην Αιθιοπία άρχισε, ουσιαστικά, τον 18ο αιώνα και συνδέεται με την καταφυγή εκεί μεμονωμένων ατόμων από τη Σμύρνη και τα νησιά του Aιγαίου, αλλά και με τις επαφές των αβησσυνιακών εκκλησιαστικών παραγόντων με το Πατριαρχείο Aλεξανδρείας.
Αλλά οι μονιμότερες ελληνικές εγκαταστάσεις στη χώρα αυτή άρχισαν από τα μέσα του 19ου αιώνα και εξής. Πάντως οι Έλληνες προηγήθηκαν των άλλων Ευρωπαίων. Την υποδοχή και την εγκατάστασή τους ευνόησε το κλίμα των σχέσεων που οι Αιθίοπες είχαν αναπτύξει στο παρελθόν με την Αλεξάνδρεια, το Βυζάvτιo και γενικά τον ελληνορθόδοξο κόσμο.
Από τις σχέσεις αυτές αντλούνται πληροφορίες για την τεκμηρίωση της αιθιοπικής ιστορίας, καταγεγραμμένης, κατά πολύ, ανεπαρκώς. Η διαμονή των Ελλήνων στην Αιθιοπία, η ιστορία της οποίας φθάνει έως τη βασίλισσα τoυ Σαβά, Μακέδα, και τον Σολωμόντα, παρακολουθεί στους νεότερους χρόνους την πορεία συγκρότησης της πολυφυλετικής αιθιοπικής αυτοκρατορίας, και επηρεάζεται από τη στάση που τηρεί απέναντί τους το ελληνικό κράτος.
Από το 1869, με τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ, το ώς τότε απομονωμένο αιθιοπικό οροπέδιο, άρχισε να δεσπόζει πάνω από την ακτή της Ερυθράς Θάλασσας και να αποκτά, έτσι, γεωστρατηγική και οικονομική σημασία. Το 1887 η επιλογή της Αντίς Αμπέμπα ως πρωτεύουσας συνοδεύεται από γρήγορους ρυθμούς ανοικοδόμησης. Συνεργεία ελλήνων μαστόρων, που εργάζονταν στη Διώρυγα και τα έργα των φραγμάτων τoυ Ασουάν, κατευθύνθηκαν στην Αιθιοπία μέσω του Τζιμπουτί.
Η άφιξη των Ελλήνων στηv Αιθιοπία, ασαφής και νεφελώδης ως προς τις συνθήκες μετακίνησης, αρχίζει –μεμονωμένα ή μετά από πρόσκληση– τo 1872, επί αυτοκρατορίας του Γιοχάννες Δ΄ (1871-1889). Στα χρόνια του διαδόχου του, Μενελίκ Β΄ (1889-1913), η μετακίνησή τους συντελείται πιο οργανωμένα και συνεχίζεται ώς τo 1974 με τηv ανατροπή τoυ αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ.
Στους Ευρωπαίους, που καταφτάνουν αναζητώντας την τύχη τους στη χώρα, ο Μενελίκ προσφέρει δωρεάν εκτάσεις γης με τίτλους ιδιοκτησίας, προκειμένου να διευκολύνει την παραμονή και την ενσωμάτωσή τους. Παράλληλα τους παραχωρεί και τo μονοπώλιο δερμάτων, άλατος, τα δικαιώματα εκμετάλλευσης τoυ υπεδάφους και καλλιέργειας της γης.
Με τις διευκολύνσεις αυτές οι Έλληνες επιδίδονται σε κερδοφόρες δραστηριότητες: ιδρύουv πριονιστήρια για να καλύψουν τις ανάγκες της ανοικοδόμησης, αλευρόμυλους, εργοστάσια ελαιουργίας-σαπωνοποιίας, οινοπνευματωδών ποτών, κλωστοϋφαντουργίας και μακαρονοποιίας. Η παραγωγή τους καλύπτει την εσωτερική αγορά, περιορίζοντας, κατά συνέπεια, τις εισαγωγές, με αποτέλεσμα οι αυτόχθονες να αποκλείονται ουσιαστικά από το προσοδοφόρο εξωτερικό εμπόριο, και μάλιστα με την ανοχή του κράτους.
Παράλληλα αρκετοί Έλληνες ασχολούνται με το εμπόριο, διορίζονται σε έμπιστες θέσεις συμβούλων, διευθυντών και γραμματέων στα ανάκτορα και τον κρατικό μηχανισμό, ενώ άλλοι εργάζονται στη χάραξη δρόμων, την κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών και το χτίσιμο των πρώτων οικοδομών ευρωπαϊκού τύπου. Ιδρύουν τα πρώτα ξενοδοχεία, καφενεία, παντοπωλεία, και λειτουργούν τον πρώτο κινηματογράφο στην αιθιοπική πρωτεύουσα.
Τον Ιανουάριο του 1908 ο Ανδρέας Καββαδίας εκδίδει την πρώτη αιθιοπική χειρόγραφη πολιτική εφημερίδα Αϊμιρό (Γνώση), με ειδήσεις από το Εξωτερικό. Η κυκλοφορία της διακόπτεται δύο φορές (1913-1914 και 1914-1916), αλλά από τον Ιούλιο του 1924 γίνεται η ουσιαστική επίσημη Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Οι ανταποκρίσεις του Καββαδία και αυτές του Σωκράτη Προκοπίου –σε Αθήνα, Κάιρο, Σμύρνη– συντηρούν το μύθο της Αιθιοπίας στον ελληνικό Τύπο.
Λίγο μετά το θάνατο του Μενελίκ (1913), το ευνοϊκό, για τους Ευρωπαίους, καθεστώς αγοράς γης καταργείται και αντικαθίσταται με τη δυνατότητα ενοικίασής της για 99 χρόνια. Την εποχή του διαδόχου αντιβασιλέα Ρας Τάφαρι, του μετέπειτα αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ (1916-1960), οι ευρωπαϊκές κοινότητες έχουν ήδη σχηματιστεί, ιδίως στην Αντίς Αμπέμπα, μετατρέποντάς την σε κoσμoπoλίτικο κέντρο.
Την εποχή αυτή οι Έλληνες εξακολουθούν να διορίζονται σε έμπιστες υψηλόβαθμες θέσεις στα ανάκτορα και τον κρατικό μηχανισμό. Το 1935 ο Ανδρέας Καββαδίας διευθύνει τη φιλολογική εφημερίδα Ατμπιγιά Κοκέμπ (Εωθινός Αστήρ), που κυκλοφορεί για έξι μόνο μήνες.
Την ίδια περίοδο, το ναό της Αγίας Τριάδας στην αιθιοπική πρωτεύουσα κοσμούν οι αγιογραφίες του Βάσου Γερμενή και τα γλυπτά των αετωμάτων του Γεωργακά.
Τo 1918, όταν ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπα, λειτουργούν ο Καρπαθιακός Εκπαιδευτικός Σύλλογος και ο Παρροδιακός Εκπαιδευτικός Σύλλογος. Μετά την κατάληψη της Δωδεκανήσου από τους Ιταλούς, οι δύο σύλλογοι συγκρούονται, αφού τα μέλη του πρώτου αρνούνται στην πλειονότητά τους να γίνουν ιταλοί υπήκοοι, σε αντίθεση με τα μέλη του δεύτερου.
Η αντιπαλότητα αυτή οφείλεται και στην απουσία αντιπροσώπου του ελληνικού κράτους, τον οποίο από την εποχή τoυ Μενελίκ εκπροσωπεί άλλοτε o ρώσος, o βρετανός ή o γερμανός πρόξενος της Αντίς Αμπέμπα. Μόλις το 1917 εγκαθιδρύεται στην πρωτεύουσα το πρώτο ελληνικό προξενείο, αλλά και πάλι για σύντομο διάστημα. Στη συνέχεια, με προτροπή του διαδόχου Ρας Τάφαρι, διορίζεται ως άμισθος πρόξενος ο γιατρός του, Ιάκωβος Ζερβός.
Η αντιπαλότητα των δύο δωδεκανησιακών συλλόγων εντείνεται το 1922, κορυφώνεται το 1927 (με μέτωπο τον Ζερβό), και αποτυπώνεται στο βραχύβιο αντι-κοινοτικό έντυπο Ο Αιθιοπικός Κόσμος. Το κλίμα εξομαλύνεται μόλις το 1930, όταν το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών διορίζει γενικό πρόξενο τον Δημήτριο Νικολόπουλο.
Το 1916, πριν από τη σύσταση της ελληνικής κοινότητας, η Ελευθερία Κοσμά, τo γένος Δασκαλάκη, από το Ρέθυμνο, ιδρύει το πρώτο ελληνικό Σχολείο της Αντίς Αμπέμπα για τα λίγα παιδιά που προέρχονταν κυρίως από μικτές οικογένειες. Το σχολείο λειτουργεί ώς το 1930, οπότε ιδρύεται το κοινοτικό, η λειτουργία του οποίου διακόπτεται επί ιταλικής κατοχής (1939-1941). Το 1945 λειτουργεί Δημοτικό και Ημιγυμνάσιο, και τα παιδιά συνεχίζουν τις σπουδές τους στην Αίγυπτο και την Ελλάδα ώς το 1947, με την αναγνώριση των σχολείων αυτών από το υπουργείο Παιδείας. Το 1957 δημιουργείται Εμπορικό Τμήμα τριετούς φοίτησης, δανειστική κοινοτική βιβλιοθήκη και οικοτροφείο.
Από το 1926 χώρο συσπείρωσης των ομογενών αποτελεί η εκκλησία του Aγίου Φρουμεντίου και από το 1944 η Ελληνική Αθλητική Ένωση Ολυμπιακός, που ιδρύεται με σκοπό την ανάπτυξη τoυ αθλητισμού και την ψυχαγωγία. Οι συνθήκες επιβάλλουν, το 1970, τη δημιουργία φιλανθρωπικού τομέα, προκειμένου να ενισχυθούν οικονομικά οι ανίκανοι προς εργασία, και να καλυφθεί η περίθαλψη των αναξιοπαθούντων.
Δεύτερη σε πληθυσμό ελληνική κοινότητα της Αιθιοπίας δημιουργείται στην Ντιρέ Ντάουα, στο σταθμό της σιδηροδρομικής γραμμής Τζιμπουτί-Αντίς Αμπέμπα. Εκεί εγκαθίστανται Έλληνες, που εργάζονται ως υπάλληλοι της γαλλικής Εταιρείας Σιδηροδρόμων, ενώ άλλοι ανοίγουν ξενοδοχεία, καφενεία και καταστήματα. Το 1920 ιδρύεται η ελληνική κοινότητα της πόλης αυτής, το 1926 λειτουργεί το κοινοτικό σχολείο και το 1930 χτίζεται ο ναός της Αγίας Τριάδος. Το 1947 ιδρύεται Ημιγυμνάσιο, που αναγνωρίζεται από το ελληνικό υπουργείο Παιδείας το 1957.
Σαφώς μικρότερη είναι η ελληνική παρουσία σε άλλες πόλεις της χώρας. Το 1897 ζουν στο Τζιμπουτί λίγες δεκάδες Ελλήνων. Ο αριθμός τους αυξάνεται ώς το 1908, οπότε και χτίζουν εκκλησία, αλλά τελικά δεν συγκροτούν κοινότητα ούτε αποκτούν ελληνικό σχολείο. Αντίθετα, η ίδρυση, τo 1948 στο Ντέμπι Ντόλο, ελληνικής κοινότητας έγινε με βασικό σκοπό τη λειτουργία ελληνικού δημοτικού σχολείου.
Την περίοδο της ακμής τους οι Έλληνες της Αιθιοπίας ανέρχονται περίπου σε 1.500 άτομα. Από αυτούς oι περισσότεροι ζουν στην Αντίς Αμπέμπα, λιγότεροι στην Ντιρέ Ντάουα και κάποιοι κτηματίες και έμποροι στο εσωτερικό της χώρας. Μετά το 1960, έτος καταστολής του κινήματος εναντίον τού Χαϊλέ Σελασιέ, η ανησυχία των Ευρωπαίων είναι έκδηλη.
Αλέκα Μπουτζουβή
ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΑΞΩΜΗΣ
... Το Βασίλειο της Αξώμης βρισκόταν, στα υψίπεδα του Τιγκράι, μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας. Το επίνειο του ήταν το λιμάνι της Άδουλης στην Ερυθρά Θάλασσα. Στην ακμή του, κατείχε περιοχές του Σουδάν και της Υεμένης.
... Σύμφωνα με τον Πέρση συγγραφέα Μανί, που έζησε τον 3ον αι μ.Χ.,η Αξώμη ήταν ανάμεσα στα τέσσερα ισχυρότερα της κράτη της εποχής (Περσία, Ρώμη και Κίνα). Ήταν μεγάλη εμπορική δύναμη και μέσω του λιμανιού της Άδουλης συμμετείχε στον διεθνή εμπορικό ανταγωνισμό.
... Το 330 μ.Χ. η Αξώμη δέχεται ως επίσημη θρησκεία της, το Χριστιανισμό και εντάσσεται στην «χριστιανική οικουμένη», που συμπεριλαμβάνει όλους τους χριστιανικούς λαούς. Μέσω του Χριστιανισμού μεταφέρονται οι πολιτικές και πολιτιστικές ιδέες του Βυζαντίου.
... Τον 4ο αιώνα μ.Χ. το Βυζάντιο ελέγχει την Μεσόγειο και μέσω της Αξώμης, την Ερυθρά Θάλασσα. Από εκεί διέρχονται οι χερσαίοι και θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι, ενώ το λιμάνι της Άδουλης, είναι σταθμός των πλοίων προς την Ανατολή.
... Μετά την Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.) έφτασαν ως ιεραπόστολοι, οι Εννέα Άγιοι της Αιθιοπικής Εκκλησίας. Προέρχονται από το Βυζάντιο και διασκορπίστηκαν σε όλη την επικράτεια της Αξώμης. Σε αυτούς οφείλεται η εξάπλωση του Χριστιανισμού στα λαϊκά στρώματα (μέχρι τότε, είχε απήχηση μόνο στην Βασιλική αυλή).
... Το 517 μ.Χ. ο Ιουδαίος Ντού Νουβάς, καταλαμβάνει την εξουσία στην Υεμένη, προχωρεί σε διώξεις σε βάρος των Χριστιανών που μέχρι τότε ήταν η άρχουσα τάξη. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστίνος Α’ που θεωρεί τον εαυτό του προστάτη των χριστιανών, ζητά αντίποινα από τον βασιλιά της Αξώμης Καλέμπ.
... Η εκστρατεία στην Υεμένη πραγματοποιήθηκε το 525 μ.Χ. σε συνεργασία με Υεμενίτες Χριστιανούς που είχαν καταφύγει στην Αξώμη. Η Αξώμη πλέον ελέγχει και τις δυο πλευρές της Ερυθράς Θάλασσας.
... Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός, στέλνει πρέσβεις στον βασιλιά της Αξώμης Καλέμπ, για την ανάληψη από κοινού πολεμικών επιχειρήσεων εις βάρος της Περσίας. Η Περσία έχει επιβάλει μονοπωλιακό έλεγχο στο εμπόριο του μεταξιού από την Κίνα.
... Στην σύγκρουση των δυο μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής, της Βυζαντινής και της Περσικής, εντάσσεται και ο χώρος της Αραβικής χερσονήσου. Οι Ιουδαίοι της Υεμένης, σε όλες τις περιόδους κρίσεων υποστήριζαν την Περσία. Τελικά η Υεμένη περιήλθε στην κυριαρχία των Περσών, το 599 μ.Χ.
... Τον 7ο αιώνα, οι Άραβες που έχουν στην κατοχή τους και την Αίγυπτο, είναι πλέον η μεγάλη δύναμη στην περιοχής. Το αποτέλεσμα είναι, ότι αποκόπτουν την επαφή της Αξώμης με το Βυζάντιο.
... Παρ’ όλα αυτά, οι σχέσεις του Βυζαντίου και της Αξώμης ήταν πολύ ισχυρές και άντεξαν στην διάρκεια του χρόνου. Σε αυτό βοήθησε η κοινή θρησκεία των δυο λαών. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453 μ.Χ.), κάτοικοι της Βασιλεύουσας μετανάστευσαν στην Αιθιοπία.
... Πηγή του παραπάνω άρθρου, είναι η μεταπτυχιακή διατριβή που έκανε στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ, η Ευφροσύνη Ζαχαροπούλου, η οποία διετέλεσε καθηγήτρια στο Ελληνικό Γυμνάσιο της Αντίς Αμπέμπα.
Σταύρος Ε. Βινιεράτος