ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΞΕΧΩΡΙΣΑΝ

                                                                                                    ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΤΑΚΗΣ

…Τον περασμένο Ιούλιο συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την γέννηση του Νίκου Παπατάκη. Ήταν ένα από τα σημαντικότερα μέλη του Ελληνισμού της Αιθιοπίας. Με τις σπουδαίες ταινίες του, τον εκπροσώπησε στο Διεθνές Κινηματογραφικό Στερέωμα.

…Γεννήθηκε στην Αντίς Αμπέμπα (1918), ο πατέρας του ήταν ο Στέργιος Παπατάκης και η μητέρα του, η Wolete Amanuel. Παντρεύτηκαν με πολιτικό γάμο και ο θρησκευτικός γάμος έγινε στον Ναό του Άγιου Φρουμέντιου, με την ολοκλήρωση της κατασκευής του (1927). Έχει καταγραφεί, ως ο πρώτος που έγινε μεταξύ ενός Έλληνα και μιας Αιθιοπίδας. Στην τελετή, παραβρέθηκαν και τα παιδιά του ζεύγους, φορώντας τις εθνικές μας ενδυμασίες.

...Διετέλεσε μαθητής της Σχολής της Ελευθέριας Κοσμά, του Ελληνικού Κοινοτικού Σχολείου και του Γαλλικού Σχολείου ''Ρας Τάφαρι'', στην Αντίς Αμπέμπα. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Γαλλικό Σχολείο της Βηρυτού, παίρνοντας το Baccalauréat.

...Έλαβε μέρος στην αντίσταση κατά την διάρκεια της Ιταλικής κατοχής. Συμμετείχε σε ομάδα Αιθιόπων ανταρτών, επικεφαλής της οποίας ήταν η μητέρα του. Η ζωή του Νίκου Παπατάκη μετά την επικράτηση των Ιταλών, ήταν πλέον δύσκολη. Τον βασάνιζε επιπλέον, το γεγονός, ότι δεν αισθανόταν ''Έλληνας ούτε Αιθίοπας'' και ότι ο πατέρας του τον είχε ''εξορίσει'' στη Βηρυτό κατά τη διάρκεια της εφηβείας του. Πίστευε, ότι τα δυο γεγονότα τον ''σημάδεψαν'' και καθόρισαν την μετέπειτα πορεία του.

...Όταν ήρθε στην Ελλάδα, έζησε την ''εφιαλτική περίοδο'', της δικτατορίας του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του, στην Αθήνα (1937-39) του δόθηκε η ευκαιρία να κάνει γνωριμίες, οι οποίες τον ''μύησαν στον κόσμο της τέχνης'' και τον βοήθησαν να πάει στο Παρίσι.

...Στη γαλλική πρωτεύουσα συναναστράφηκε με την αφρόκρεμα της γαλλικής διανόησης και παρακολουθήσε μαθήματα υποκριτικής, στο στούντιο της Solange Sicar. Το 1947, άνοιξε το καμπαρέ La Rose Rouge, που αποτέλεσε το δημιουργικό εφαλτήριο για πολλούς καλλιτέχνες.

...Ξεκίνησε ως παραγωγός του Jean Genet (Un chant d’ amour,1950) και του Τζον Κασσαβέτη (Shadows,1959) και έφτασε πίσω από τις κάμερες, για να υπογράψει ως σκηνοθέτης, πέντε συναρπαστικές ταινίες.

...Οι Γαλλόφωνες ταινίες του, τον τοποθέτησαν στη γαλλική κινηματογραφική ελίτ και τάραξαν τα νερά, διχάζοντας, κριτικούς και θεατές:

-Les Abysses (οι Άβυσσοι), 1962, είναι εμπνευσμένη από την αληθινή ιστορία των αδελφών Παπέν: Το 1932 δύο υπηρέτριες σκότωσαν, με μεγάλη αγριότητα την κυρία τους και την κόρη της. Η ταινία εκπροσώπησε την Γαλλία, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών (1963).

-Gloria Mundi 1974, είναι βασισμένη στην υπόθεση Djamila Boupacha: Μιας νεαρής Αλγερινής, που υποβλήθηκε σε αφάνταστα βασανιστήρια, από του Γάλλους αποικιοκράτες. Η ταινία επιλέγει για το άνοιγμα του πρώτου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Παρισιού.

-Les Equilibristes (οι ισορροπιστές),1991, περιγράφει την τυραννική σχέση ενός διάσημου ομοφυλόφιλου συγγραφέα και του Άραβα ακροβάτη εραστή του. Παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.

...Οι ελληνόφωνες ταινίες του, συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των καλύτερων ταινίων, όλων των εποχών:

-Οι Βοσκοί,1967, αναφέρεται στην αρπαγή της κόρης ενός μεγαλοκτηματία από έναν βοσκό. Μέσα από τον έρωτα των δύο νέων, παρουσιάζονται οι διαφορές ανάμεσα στις δύο κοινωνικές τάξεις. Η ταινία γυρίστηκε στά βουνά της Πίνδου.

-Η Φωτογραφία, 1986, η ταινία αναφέρεται σε εναν Έλληνα μετανάστη στο Παρίσι, ο οποίος έχει μαζί του, την φωτογραφία μιας τραγουδίστριας, την οποία παρουσιάζει ως αδελφή του. Διηγείται φανταστικές ιστορίες, με αποτέλεσμα ένας γουναράς, να την ''ερωτευθεί''. Όλα τα εξωτερικά γυρίσματα της ταινίας έγιναν στο χωριό του πατέρα του, το Περιβόλι Γρεβενών. Προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης (1986) και των Καννών (1987).

…Η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, τον χαρακτήρισε ως τον ''Σημαντικότερο Έλληνα Σκηνοθέτη της Διασποράς'' και τον τίμησε για τη συνολική προσφορά του (2000).

…Το 2003 κυκλοφόρησε στη Γαλλία, η μυθιστορηματική αυτοβιογραφία, με τον τίτλο Tous les desespoirs sont permis (Όλες οι απελπισίες επιτρέπονται). Στα ελληνικά κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Χατζηνικολή, με τίτλο ''Όλοι οι δρόμοι προς την απόγνωση'

…Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος παρουσίασε ένα αναδρομικό αφιέρωμα, με τον τίτλο "Νίκος Παπατάκης, ο Αναρχικός Ποιητής". Σε αυτό, προβλήθηκε ολόκληρο το έργο του διάσημου σκηνοθέτη μας (2014)

...Τέλος, αξίζει να αναφερθεί, τι είχε δηλώσει για την υπηκοότητα του: ''Το λέω με περηφάνια ότι έχω Ελληνικό διαβατήριο, αν και ζω 70 χρόνια στο Παρίσι. Μετά από 10 χρόνια, θα μπορούσα κάλλιστα να αποκτήσω τη Γαλλική υπηκοότητα, πράγμα το οποίο θα διευκόλυνε κατά πολύ τη ζωή μου''. Τελικά, λίγο πριν φεύγει από την ζωή (2010), απέκτησε και την Γαλλική υπηκοότητα

...Πηγή του παραπάνω άρθρου, είναι τα άρθρα που γράφτηκαν προς τιμή του και υπάρχουν στο διαδίκτυο.

                                                                                                  ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ

…Η Εθνική Λυρική Σκηνή τίμησε, με τον καλύτερο τρόπο, τον Στέφανο Λαζαρίδη, ένα σπουδαίο μέλος του Ελληνισμού της Αιθιοπίας. Του αφιέρωσε τις δυο όπερες του Τζάκομο Πουτσίνι, Μποέμ και Τόσκα, οι οποίες παρουσιάσθηκαν στις νέες εγκαταστάσεις της, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Εκεί οργάνωσε και την έκθεση με τον τίτλο ''Στέφανος Λαζαρίδης: Κυνικός Ρομαντικός'' όπου, προβλήθηκε το καλλιτεχνικό έργο του μεγάλου μας σκηνογράφου και σκηνοθέτη. 

…Γεννήθηκε στην Ντίρε Ντάουα (1942), οι γονείς του ήταν ο Νικόλας Λαζαρίδης και η Αλεξάνδρα Καρδοβίλη, γεννημένοι και οι δυο στην Αιθιοπία. Διετέλεσε μαθητής της Μπολλολάκειου Σχολής στην Ντίρε Ντάουα, του Ελληνικού Σχολείου της Αντίς Αμπέμπας, της 'Ecole Internationale της Γενεύης και απέκτησε το Γενικό Πιστοποιητικό Εκπαίδευσης (General Certificate of Education-GCE), στο Λονδίνο.

...Σπούδασε θέατρο στο Byam Shaw School of Art στο Κένσινγκτον και αργότερα στο Central School of Speech and Drama. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός, οτι, ενώ δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στις παραπάνω σχολές, άφησε ένα τόσο σημαντικό έργο. Σύμφωνα με τον μαθητή του, Αντώνη Βολανάκη, αυτό οφείλεται στο μεγάλο ταλέντο του και στην πενταετή εμπειρία που απέκτησε, δίπλα στον σπουδαίο σκηνογράφο Νικόλα Γεωργιάδη. 

...Σε ηλικία μόλις 25 χρόνων, του ανάθεσαν τα σκηνικά του θεατρικού έργου ''Καλοκαίρι και Kαταχνιά'' του Τέννεση Ουίλλιαμς, το οποίο παίχθηκε στο Guildford Theater (1967). Η επιτυχία δεν άργησε να έρθει: τον επόμενο χρόνο σχεδίασε το σκηνικό του μπαλέτου ''Περιπλανώμενος Ιππότης'', του Άντονυ Τιούντορ, που παρουσίασε η περιοδεύουσα ομάδα του Βασιλικού Μπαλέτου της Αγγλίας.

...Τελικά τον κέρδισε η όπερα. Το 1970, ο Βρετανός σκηνοθέτης Τζων Κόπλευ τον κάλεσε να αναλάβει, για πρώτη φόρα, τα σκηνικά μιας όπερας. Ήταν η όπερα “Κάρμεν” του Μπιζέ, παραγωγή της Εθνικής Όπερας της Αγγλίας. Η συνεργασία με το παραπάνω ίδρυμα τον καθιέρωσε και κράτησε 30 χρόνια. Συνεργάσθηκε με 'Οπερες Ηνωμένων Πολιτειών, Ιαπωνίας, Αυστραλίας και των Ευρωπαϊκών πόλεων: Μιλάνο, Βενετία, Βερολίνο, Ζυρίχη, Μπολόνια και Στουτγάρδη.

...Εκτός από την σκηνογραφία, έκανε και την σκηνοθεσία σε τέσσερις παραγωγές: ''Ορφέας και Ευρυδίκη'' του Γκλουκ, για την Όπερα του Σίδνεϊ, ''Οιδίποδας Τύραννος'' του Στραβίνσκι και ''Πύργος του Κυανοπώγωνα'' του Μπάρτοκ, για την Όπερα της Σκωτίας και στην Ελλάδα την ''Αρχή της Ζωής'' του Δημήτρη Δημητριάδη, που παίχτηκε στο Θέατρο Αμόρε.

...Σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε μουσικές συναυλίες, όπως αυτή του Βρετανικού ποπ συγκροτήματος ''Ντουράν Ντουράν'', η οποία έγινε κατά την διάρκεια της περιοδείας του, στην Βόρειο και Νότιο Αμερική (1993). Επίσης, του έγινε πρόταση να αναλάβει και την περιοδεία του Μάικλ Τζάκσον, στην Ευρώπη. Τελικά η συνεργασία αυτή, δεν πραγματοποιήθηκε.

...Αξίζει να σημειωθεί οτι είχε την φήμη, πως ήταν ένας “ακριβός σκηνογράφος'', κάτι που δεν ενοχλούσε τους διοργανωτές. Και το σημαντικότερο, τις περισσότερες φορές, ο ίδιος ''επέλεγε τον σκηνοθέτη''. Μέχρι τότε ήταν καθαρή αρμοδιότητα του σκηνοθέτη να επιλεγεί τους συνεργάτες του. 

...Το αρχείο του βρίσκεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και στο Μουσείο Victoria και Albert στο Λονδίνο, η δε συλλογή των βιβλίων του στο αρχείο του Εθνικού Θεάτρου της Αγγλίας και τα σχεδία των παραστάσεων, στα θέατρα που συνεργάσθηκε. 

…Τέλος, διετέλεσε Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (2006-7). Κατά την διάρκεια της θητείας του, την αναβάθμισε με στόχο να την κάνει γνωστή στο εξωτερικό. Το αποτέλεσμα ήταν να έρθει σε σύγκρουση με το Δ.Σ και με το Σωματείο Εργαζομένων της. Η διακοπή της συνεργασίας των, ήταν πλέον μονόδρομος. Ο χρόνος όμως τον δικαίωσε. Σήμερα, η Εθνική Λυρική Σκηνή λειτουργεί και αναπτύσσεται σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό του Στέφανου Λαζαρίδη. Έφυγε από κοντά μας το 2010.

...Πηγή του άρθρου, είναι τα άρθρα του Αντώνη Βολανάκη και της Ίσμα Τουλιάτου, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο εγχειριδίο της έκθεσης.

                                                                                                         ΔΙΔΩ ΛΥΚΟΥΔΗ 

Η σκηνοθέτης και ηθοποιός Διδώ Λυκούδη είναι ένα δικό μας παιδί. Kόρη του Μπάμπη Λυκούδη και της Λούλας Παπατάκη από την Αντίς Αμπέμπα, γεννήθηκε στην Αιθιοπία και τέλειωσε το Γαλλικό λύκειο Guebre Mariam. Στη Γαλλία σπούδασε στην δραματική σχολή του Jacques Lecoq, αποφοίτησε από το Ινστιτούτο Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστήμιου της Σορβόννης και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Θεάτρου, στη εργάζεται στην Γαλλία, από το 1969. 

Σαν Ελληνίδα της Αιθιοπίας, διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τη χώρα στην οποία γεννήθηκε και πέρασε την παιδική και εφηβική ηλικία της. Συχνά επιστρέφει εκεί για να διδάξει το μάθημα της Ελληνικής Τραγωδίας, στα Πανεπιστήμια της χώρας. Κατά την τελευταία επίσκεψη της, σκηνοθέτησε ταινία μικρού μήκους, με μαθητές του Ελληνικού Σχολείου της Αντίς Αμπέμπας. Στην ταινία οι μαθητές απαγγέλλουν την τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η Διδώ Λυκούδη στο Festival de l'Imaginaire. (Φωτογραφία: Marie Noelle Robert)

                                                                                                              ΛΑΜΠΡΟΣ ΓΙΟΚΑΡΗΣ   

Hirut Abatwa Manew  είναι ο τίτλος της πρώτης Αιθιοπικής ταινίας, που προβλήθηκε την δεκαετία του 1960. Σκηνοθέτης ήταν ένας Έλληνας, ο Λάμπρος Γιόκαρης, από την Ντίρε Ντάουα.

Πρόκειται για μια ασπρόμαυρη ταινία, όπου μία κοπέλα, η Hirut, προσπαθεί να βρεί ποιος είναι  ο πατέρας της. Το σενάριο βασίστηκε στο βιβλίο του Αιθίοπα δημοσιογράφου και θεατρικού συγγραφέα Mammo Wudneh. Πρωταγωνίστρια του έργου ήταν η Abebech Ejegu.

Την παραγωγή του έργου  την έκανε η εταιρεία Ilala Ibsa. Η επεξεργασία  της ταινίας έγινε στην Ιταλία και κατασκευάστηκαν  25 αντίγραφα. Tο πρωτότυπο της ταινίας φυλάσσεται στο θησαυροφυλάκιο της Τράπεζας Ανάπτυξης της Αιθιοπίας. Το κράτησε ως εγγύηση, για τη χρηματοδότηση της ταινίας . 

Ο Λάμπρος Γιόκαρης  επέστρεψε από την Ευρώπη,  όπου σταδιοδρομούσε, για να ασχοληθεί με την ταινία. Εμείς, οι Έλληνες της Αιθιοπίας, ήμασταν υπερήφανοι, που ένας δικός μας άνθρωπος είχε αυτήν την  πρωτοβουλία. Tην πρεμιέρα του έργου την παρακολούθησε και ο Χάιλε Σελάσιε .

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Η Abebech Ejegu, στο ρόλο της Hirut.