ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΚΕΡΑΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ


ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟ ΚΕΡΑΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ

Μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, η ελληνική παρουσία στο κέρας της Αφρικής αφορούσε μεμονωμένες περιπτώσεις. Η μετανάστευση στην περιοχή άλλαξε χαρακτήρα και έγινε πιο μαζική μετά το 1880, όταν Έλληνες έμποροι εγκαταστάθηκαν στο λιμάνι της Masawa και στην πόλη Keren της Ερυθραίας, που ήταν τότε υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου, και στο Harrar, στα νοτιοανατολικά της Αιθιοπίας. Λίγο αργότερα στους προορισμούς μετανάστευσης προστέθηκαν η Addis Ababa, το Τζιμπουτί, η Asmara και η Dire Dawa.

 Τα αίτια της μετανάστευσης των Ελλήνων θα πρέπει να αναζητηθούν καταρχήν στις πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν, όχι μόνο εντός των ορίων του ελληνικού κράτους αλλά και του ευρύτερου χώρου της Ανατολικής Μεσογείου. Ο αγώνας των Ελλήνων για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους και η αδυναμία αρκετών γεωγραφικών περιοχών να ενταχθούν στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο, δημιούργησε απανωτά κύματα προσφύγων. Κάποια από αυτά κατευθύνθηκαν στο ελληνικό κράτος. Εκείνα όμως που δεν μπορούσε να απορροφήσει, κινήθηκαν προς άλλους προορισμούς, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην Ανατολική Αφρική. Η πλειοψηφία των παροίκων εγκαταστάθηκε αρχικά στην Αίγυπτο. Από εκεί, σταδιακά κινήθηκαν προς το νότο και τις πόλεις Masawa και Keren, δίπλα στην Ερυθρά Θάλασσα, είτε ακόμη νοτιότερα στο Harrar της Αιθιοπίας, ενω οι κάτοικοι του Β.Α. Αιγαίου και των Δωδεκανήσων, περιοχών που δεν άνηκαν στο ελληνικό κράτος, εγκαταστάθηκαν κυρίως στους προαναφερθέντες προορισμούς.

 Η μετανάστευση αυτής της περιόδου, ενισχύθηκε όμως και από μια σειρά κοινωνικών και οικονομικών αιτίων, όπως η φτώχεια και η χρόνια δυσπραγία που ταλάνιζε κυρίως τον αγροτικό πληθυσμό της Ελλάδας, οι συχνές σιτοδείες ή οι μεγάλες αγροτικές καταστροφές, οι βαριές οικονομικές επιβαρύνσεις όλων σχεδόν των οικογενειών από τη θεσμοποιημένη «δουλεία» της προίκας κ.λπ. 

Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε τον καθοριστικό ρόλο της καθιέρωσης των ατμόπλοιων στις θαλάσσιες συγκοινωνίες, τα οποία έδωσαν τη δυνατότητα, κυρίως στους νησιώτες να μεταναστεύουν στο εξωτερικό. Καταρχήν, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα λιμάνια του Αιγαίου βρίσκονταν στο θαλάσσιο δρόμο της Ανατολικής Μεσογείου που διακινούσε το εμπόριο μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και των λιμανιών της Αφρικής. Επιπρόσθετα, στα τέλη του 19ου αιώνα, η θαλάσσια συγκοινωνία μεταξύ Αιγύπτου και Βορείου Αιγαίου γινόταν με ατμόπλοια που ξεκινούσαν από την Αλεξάνδρεια και προσέγγιζαν τη Λέσβο και τη Λήμνο μέσω Σμύρνης ή Δαρδανελίων, ενώ ο συνολικός χρόνος μετάβασης από την Αλεξάνδρεια στη Λήμνο, με τις συνθήκες ατμοπλοΐας στα τέλη του 19ου αιώνα, έφτανε τις 8 ημέρες. Η κυκλοφορία των πλοίων με προορισμό το λιμάνι της Αλεξάνδρειας κλιμακώθηκε με αυξητικούς ρυθμούς μετά τη δεκαετία του 1860 και διευκόλυνε τη μετανάστευση των Ελλήνων. Οι πάροικοι έφθαναν αρχικά στην Αλεξάνδρεια και από εκεί, ακολουθώντας τα καραβάνια, κατευθύνονταν στον νότο. 

Η μετανάστευση όμως των Ελλήνων επηρεάστηκε και από τις ευρύτερες γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Αφρική και οι οποίες τους κατεύθυναν ή τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν. Επιπρόσθετα, καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις οικονομικές προοπτικές και τη δυνατότητα μεγιστοποίησης του κέρδους εξαιτίας του ιδιαίτερου ρόλου αυτών των πόλεων στην ευρύτερη οικονομία της Ανατολικής Αφρικής. Συγκεκριμένα, οι πόλεις Masawa και Keren, εξαιτίας της γεωγραφικής τους θέσης στα νότια της Αιγύπτου και δίπλα στην Ερυθρά Θάλασσα, εξελίχθηκαν σε καίρια εμπορικά κέντρα της Ανατολικής Αφρικής. Το γεγονός αυτό οδήγησε την μετακίνηση εμπόρων από την Αίγυπτο, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών Ελλήνων. Το ελληνικό στοιχείο ζούσε στην Αίγυπτο και δραστηριοποιόταν επαγγελματικά για περίπου μισό αιώνα. Ως αποτέλεσμα, όταν άρχισαν να διαφαίνονται οι οικονομικές προοπτικές του λιμανιού της Masawa, αρκετοί κινήθηκαν νοτιότερα. Η κίνηση αυτή απηχούσε ασφαλώς οικονομικά συμφέροντα αλλά και ένα αίσθημα τυχοδιωκτισμού καθώς το ταξίδι πέρα από τον νότο της Αιγύπτου εγκυμονούσε σωρεία κινδύνων.

 Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η μετανάστευση των Ελλήνων έγινε σε μια χρονική στιγμή που είχε ενταθεί ο αγώνας για το μοίρασμα της Αφρικής (The Scramble for Africa) και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις προσπαθούσαν να εκμεταλλευθούν τον φυσικό πλούτο και τις οικονομικές δυνατότητες της ηπείρου.

 Μάλιστα, με το άνοιγμα της διώρυγας του Suez το 1869, στην κατασκευή της οποίας εργάστηκαν πολλοί Έλληνες, δημιουργήθηκαν μια σειρά από λιμάνια-κόμβοι κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Αφρικής, γεγονός που προέτρεψε την εγκατάσταση αρκετών Ελλήνων. Συνέπεια λοιπόν των γεωστρατηγικών αλλαγών στην περιοχή της ΒΑ Αφρικής αλλά και της σχέσης των Ελλήνων με τη θάλασσα, ήταν αυτοί να βρεθούν από τα μέσα κιόλας του 19ου αιώνα στα νέα αυτά λιμάνια. Εκτός από εκείνους που αποτελούσαν πλήρωμα των διερχόμενων καραβιών, που κινούνταν ανατολικά, σημαντικός αριθμός Ελλήνων εμπόρων της Αιγύπτου κινήθηκαν νότια και νοτιοανατολικά, με κατεύθυνση τη Masawa και το Keren της Ερυθραίας αλλά και το Harrar της Αιθιοπίας. 

Η σύγκρουση των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο πεδίο της διεύρυνσης της σφαίρας επιρροής τους με σκοπό την εκμετάλλευση του μέγιστου δυνατού φυσικού χώρου ενέτεινε την αναγκαιότητα να δημιουργηθούν υποδομές, αφενός για να κινηθούν οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές δυνάμεις σε μια ήπειρο όπου το φυσικό τοπίο καλυπτόταν από ζούγκλα και τεράστιους υδάτινους όγκους και αφετέρου για να διανοιχθούν εμπορικοί δρόμοι. Ως εκ τούτου, το πρώτο χρονικά, αλλά και το σημαντικότερο έργο που έπρεπε να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στον αγώνα για την επικράτηση στην Αφρική, ήταν η δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου, για στρατιωτικούς λόγους αλλά και για την εκμετάλλευση των ορυκτών κοιτασμάτων, τις εξαγωγές των γεωργικών προϊόντων και την εισαγωγή των μεταποιημένων αγαθών53. Εξαιτίας της απουσίας εξειδικευμένου προσωπικού, μεγάλο πλήθος Ευρωπαίων Συνεκτιμώντας λοιπόν τα παραπάνω και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το μεταναστευτικό ρεύμα προς το κέρας της Αφρικής συνδεόταν και με τις ευκαιρίες γρήγορου πλουτισμού, αλλά και με το πνεύμα του τυχοδιωκτισμού και της περιπέτειας που χαρακτήριζε τους Έλληνες, εκείνης τουλάχιστον της περιόδου, αντιλαμβανόμαστε το ιστορικό και οικονομικό πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφώθηκε η ελληνική μετανάστευση. απασχολήθηκαν στα έργα της κατασκευής του σιδηροδρομικού δικτύου, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών Ελλήνων.

                                                                                                                                                                                                   Αντώνης Χαλδαίος